РАҚАМЛАШТИРИЛАЁТГАН СУД ТИЗИМИ: АДОЛАТ САРИ ИШОНЧЛИ ҚАДАМЛАР
Президентимиз ташаббуси ва раҳбарлигида мамлакатимизда судлар фаолиятини рақамлаштириш бўйича тизимли ишлар босқичма-босқич амалга оширилмоқда. Бу, ўз навбатида, инсон омилини кескин камайтириш орқали одил судловни таъминлаш сари ниҳоятда муҳим қадамлар қўйилаётганидан далолат беради.
Кейинги йилларда суд интерактив хизматларидан шахсий алоқа воситалари орқали ва суд биноларида мустақил фойдаланиш имконияти яратилди. Судларда электрон навбат тизими ишга туширилди. Суд мажлислари ҳақида онлайн тарзда хабардор бўлиш хизматидан ҳам фуқаролар кенг фойдаланмоқда.
Олий суднинг Интерактив хизматлар портали орқали давлат божлари ва суд харажатларини электрон тизим орқали тўлаш имконияти яратилди.
Суд мажлиси иштирокчиларига суд муҳокамалари ва унинг натижалари ҳақидаги маълумотлар «SMS» хабар орқали юборилиши йўлга қўйилди.
Аҳоли томонидан барча тоифадаги ишлар бўйича судларга дастлабки мурожаатларни ҳамда юқори инстанция судларига бўладиган шикоятларни электрон тарзда юбориш таъминланмоқда. Айни вақтда ишни судда кўриб чиқиш босқичлари ва натижалари ҳақида маълумотларни онлайн билиб бориш имконияти мавжуд.
Президентимиз 2025 йил 21 августда имзолаган тарихий ҳужжат соҳадаги тизимли ислоҳотларнинг янги ва янада юксак босқичини бошлаб берди. Бу ўринда давлатимиз раҳбарининг “Судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали одил судловга эришиш даражасини ошириш ҳамда суд тизимининг моддий-техник таъминотини яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони ҳақида сўз бормоқда.
Шу асосда судлар фаолиятига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш ва рақамлаштириш жараёнларини жадаллаштиришга қаратилган “Рақамли суд” концепцияси тасдиқланди. Эндиликда судга ариза беришдан аввал сунъий интеллект ёрдамида суд муҳокамасининг тахминий натижаси ҳамда сарфланадиган харажатлар шакллантирилади.
Шунингдек, мурожаатлар судга фақат электрон шаклда юборилади, ишда иштирок этувчи шахслар суд муҳокамаларида масофадан туриб иштирок этади. Тарафлар ва ишда иштирок этувчи шахсларга ишга доир материаллар билан электрон шаклда танишиш имконияти яратилади. Суд харажатлари электрон шаклда ҳисобланади ва ижрога қаратилади.
Мазкур концепция коррупциянинг олдини олиш, фуқаролар ва тадбиркорларга оворагарчиликсиз одил судловга эришиш имкониятини кенгайтиришга хизмат қилади.
Бундан ташқари 2025-2027 йилларга мўлжалланган суд соҳасини рақамлаштириш ва одил судлов жараёнларида замонавий ахборот технологияларини жорий этиш дастури билан фуқаролар, адвокатлар, юристлар, судьялар учун норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни таҳлил қилиш платформасини ишга тушириш белгиланмоқда. Қолаверса, суд ҳужжатларини автоматик тайёрлаш махсус ахборот дастури ҳамда “mу.sud.uz” интерактив хизматлар порталида фуқароларга ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш модулини яратиш кўзда тутилмоқда.
Рақамли ҳукумат билан тўлиқ интеграция йўлга қўйилгач, судда кўрилаётган ҳар қандай низо бўйича маълумотларни реал вақт режимида электрон олиш имконияти туғилади.
Бу билан ишларни судда кўриш муддатлари кескин камаяди. Судга мурожаат қилган шахсларга кенг қулайликлар яратилиб, ортиқча қоғозбозликка чек қўйилади.
Шунингдек, Президент Фармонига кўра, фуқаролик ва иқтисодий судлардаги низосиз ишларни тегишли ташкилотларга ўтказиш орқали судлар иш юкламаси енгиллаштирилади. Яъни бу тоифадаги низолар нотариуслар ваколатига ўтказилади, келгусида низо келиб чиқса, уларни суд тартибида кўриб чиқиш мумкин бўлади.
Бу, ўз навбатида, мураккаб ишларни вақтида, сифатли ва адолатли кўриш имконини беради.
Иқтисодий судлар тузилмасининг мақбуллаштирилиши натижасида эса, вилоят марказларида иқтисодий судлар ташкил қилинади. Ўз навбатида, суд ишларини кўришда ягона амалиёт шаклланиши орқали, тадбиркорлик субъектларини сифатли одил судлов билан таъминлашга шароит яратилади.
Шунингдек, ислоҳотлар жараёнида судьялар ва суд ходимларининг мавқеини ошириш, уларни моддий рағбатлантириш ва ижтимоий таъминлаш, судларнинг моддий-техник базасини мустаҳкамлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Айни пайтда янги ташкил этилган судлар учун биноларнинг етишмаслиги ҳолати мавжуд эди.
Биноларнинг аксарияти суд учун мўлжаллаб қурилмаган, яъни кўпчилик суд бинолари бошқа давлат идораларидан судларга фойдаланиш учун топширилган. Шунинг учун ҳозирги давр талабига мос келмай қолган.
Президентимиз томонидан қабул қилинган ушбу Фармон суд тизимининг моддий-техник базасини янада кучайтиришга қаратилган бўлиб, унга асосан, 2025–2030 йилларга мўлжалланган Манзилли дастур тасдиқланади ва барча фойдаланишга яроқсиз, маънан эскирган ёки суд учун мўлжаллаб қурилмаган суд бинолари ўрнига янги замонавий суд бинолари барпо этилиб, замонавий техника воситалари билан жиҳозланади.
Янги суд биноларини қуришда ва мавжудларини мукаммал таъмирлашда “Рақамли суд” концепцияси асосида суд мажлиси залларини ташкил этиш ҳамда аҳоли ва судьялар учун қулай, замонавий шарт-шароитлар яратишга алоҳида эътибор қаратилади.
Шунингдек, илғор хорижий мамлакатлар тажрибаларини ўрганиш асосида судда иштирок этувчи барча шахслар учун қулай бўлган намунавий лойиҳалар ишлаб чиқилади.
Намунавий лойиҳаларда бугунги кун талабларидан келиб чиқиб, фуқароларни қабул қилиш хоналари, кутиш заллари, видеоконференцалоқа тизими орқали суд процессларини онлайн тарзда кузатиш хонаси, адвокат ва прокурор хоналари, она ва бола хонаси, тиббиёт хонаси, судья ва суд ходимларига алоҳида хоналар, маслаҳат хонаси, судга ташриф буюрувчилар учун алоҳида автотранспорт воситаларига тўхташ жойлари ва бошқа омиллар эътиборга олинади.
Бир сўз билан айтганда, Фармонда суд тизимининг моддий-техника базасини янада такомиллаштиришга қаратилган муҳим вазифалар назарда тутилган бўлиб, мазкур чора-тадбирларнинг сифатли бажарилиши судларнинг замонавий қиёфасини шакллантиришда, аҳолининг суд ҳокимиятига ишончини мустаҳкамлашда ва одил судловнинг самарали амалга оширилишида муҳим аҳамият касб этади.
Йигитали Тошев,
Судлар фаолиятини таъминлаш
департаменти директори ўринбосари
