ҚАРИЙБ 2 МИЛЛИАРД СЎМ СУД ТОМОНИДАН ТАДБИРКОРГА УНДИРИБ БЕРИЛДИ
Маълумки, судлар зиммасидаги муҳим вазифалардан бири амалдаги қонунлар талабидан келиб чиқиб, тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини кафолатли ҳимоя қилишдан иборатдир. Айниқса, иқтисодий судлар томонидан тадбиркорлик фаолияти билан боғлиқ ҳар бир иш соҳа вакиллари ҳуқуқлари устуворлиги принципи асосида кўриб чиқилиб, адолатли ҳал этилмоқда.
Жумладан, Хўжаобод туманлараро иқтисодий судининг Жалақудуқ тумани Мактабгача ва мактаб таълими бўлими ҳамда тадбиркор Умиджон Юсупов раҳбарлигидаги “NEW BUILDING” масъулияти чекланган жамияти ўртасида юзага келган низо бўйича қабул қилган адолатли қарори ҳам фикримизни яққол тасдиқлайди.
Шу ўринда бу ҳақда батафсилроқ фикр юритадиган бўлсак, 2023 йил 4 сентябрда тарафлар ўртасида тумандаги 10 ва 29-сонли давлат мактабгача таълим муассасалари ҳамда 19, 27-умумтаълим мактаблари биносини жорий таъмирлаш тўғрисида 10, 11, 12, 13-сонли шартномалар тузилган. Шунга асосан, тадбиркор 10-сонли давлат мактабгача таълим муассасаси биносида 1 миллиард 201 миллион сўмлик, 27-умумтаълим мактаби биносида 156 миллион, 29-сонли давлат мактабгача таълим муассасаси биносида 164 миллион, 19-сонли умумтаълим мактаби биносида 397 миллион сўмлик таъмирлаш ишларини бажарган. Бу тўғрисида тегишли далолатномалар ҳам тузилган. Қолаверса, Жалақудуқ тумани прокуратурасининг 2023 йил 20 октябрдаги 10.6/23-сонли талабномасига асосан “Norma qurilish nazorat” масъулияти чекланган жамияти мутахассислари томонидан бажарилган ишлар назорат ўлчовидан ҳам ўтказилган. Аммо Жалақудуқ тумани Мактабгача ва мактаб таълими бўлими кўр-кўрона иш тутиб, “NEW BUILDING” масъулияти чекланган жамиятининг ҳақини тўлаб бермайди. Шундан сўнг тадбиркор У. Юсупов Хўжаобод туманлараро иқтисодий судига мурожаат қилиб, Жалақудуқ туманидаги таълим муассасаларида бажарган ишлари учун 1 миллиард 918 миллион 485 минг сўмлик иш ҳақини ундириб беришни сўради.
Янгиланган Конституциямизнинг 55-моддасига мувофиқ, ҳар ким ўз ҳуқуқ ва эркинликларини қонунда тақиқланмаган барча усуллар билан ҳимоя қилишга ҳақли. Ҳар қимга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органлари ҳамда бошқа ташкилотлар, улар мансабдор шахсларининг қонунга ҳилоф қарорлари, ҳаракатлари ва ҳаракатсизлиги устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланган. Айтиш керакки, юқорида баён этилган низони судда кўриш жараёнида Андижон вилояти Иқтисодиёт ва молия бошқармаси ишга жалб қилинган бўлса-да, судга келмади, фақат даъвогар ва жавобгар ўртасида тузилган пудрат шартномалари Жалақудуқ тумани ғазначилик бўлимидан рўйхатдан ўтказилмаганини билдириш билан кифояланди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 28 февралдаги “Давлат бюджетининг ғазна ижроси тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори 6-бандида бюджет ташкилотларининг товарлар (ишлар, хизматлар) етказиб берувчилар билан шартномалари, шунингдек, буюртмачиларнинг Давлат бюджети маблағлари ҳисобига капитал қурилишга оид шартномалари мажбурий тартибда ғазначиликда рўйхатга олиниши шартлиги ва фақат у амалга оширилгандан сўнг кучга кириши белгиланган.
Бюджет кодексининг 122-моддасида эса, “Бюджет ташкилотлари ва бюджет маблағлари олувчиларнинг бюджетдан ажратиладиган маблағлар бўйича товарларни (ишларни, хизматларни) етказиб берувчилар билан тузган шартномалари, шунингдек, уларга киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар улар ғазначилик бўлинмаларида рўйхатдан ўтказилганидан кейин кучга киради”, дея қайд этилган. Бу қоида Олий хўжалик суди Пленумининг 2016 йил 23 декабрдаги “Иқтисодий судлар томонидан қурилиш пудрати шартномасидан келиб чиқадиган низоларни ҳал этишда қонун ҳужжатларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги қарори 3-бандида ҳам ўз ифодасини топган. Яъни ғазначилик бўлинмасида рўйхатдан ўтказилиши лозим бўлган қурилиш пудрати шартномасидан келиб чиққан низони ҳал этишда шартнома рўйхатдан ўтказилмагани аниқланса, судлар ушбу Пленум қарорининг 2.3-бандида белгиланган қоидаларни қўллаши лозим. Унга кўра, қурилиш пудрати шартномасида муҳим шартларнинг мавжуд бўлмагани ва шартнома тузилмаган деб ҳисобланиши, агар бундай ишларнинг бажарилгани ҳолати тақдим этилган далиллар билан исботланса, бажарилган ишлар қийматини ундириш тўғрисидаги талабни рад этишга асос бўлмайди. Бироқ бундай қурилиш пудрати шартномаси шартлари ва (ёки) қонун ҳужжатларида назарда тутилган жавобгарлик чорасини (неустойка, фоизлар ундириш, зарарни қоплаш) қўллаш тўғрисидаги талабни қаноатлантириш рад этилади.
Суд юқорида баён этилган қонуний асосларга таянган ҳолда Жалақудуқ тумани Мактабгача ва мактаб таълими бўлимидан “NEW BUILDING” масъулияти чекланган жамияти фойдасига 1 миллиард 918 миллион 485 минг сўм ундириш юзасидан ҳал қилув қарори қабул қилди.
Хулоса ўрнида айтганда, давлат органлари, корхона, ташкилот ва муассасалар, шунингдек, банклар билан ўзаро муносабатларда тадбиркорлик фаолияти субъекти ҳуқуқларининг устуворлигини таъминлаш муҳим аҳамият эга. Бу тадбиркорлик фаолиятини янада кенгайтириш ва уларнинг ҳуқуқларини ишончли ҳимоя қилишга кенг имконият яратади.
Иброҳим ЖЎРАЕВ,
Хўжаобод туманлараро
иқтисодий суди раиси
