ЮЗАГА ЧИҚҚАН ҲАҚИҚАТ

Аввало шуни айтиш керакки, амалдаги Жиноят-процессуал кодексига киритилган қатор ўзгартиш ва қўшимчалар суд ҳукми, қарори ва ажримининг қонуний, асосли ҳамда адолатли бўлиши, ишларнинг шаффоф ва холисона кўриб чиқилиши, тарафлар тенглиги таъминланиши, шу тариқа одил судловга эришишда муҳим асос бўлмоқда.

Мисол тариқасида айтадиган бўлсак, ўтган йил 23 октябрь куни суд иш юритувига Жиноят кодексининг 266-моддаси 1-қисми билан айбланган Шеҳруз Тоғаев (исм-шарифлар ўзгартирилган)га оид жиноят иши келиб тушган. Айблов далолатномасида қайд этилишича, Ш. Тоғаев “Самарқанд ҳудудий электр тармоқлари” корхонасига тегишли “Нексия-3” русумли автомашинани бошқариб бораётиб, амалдаги “Йўл ҳаракати қоидалари”нинг 3-банди, 11-банди “г” кичик банди ва 77-банди талабларини қўпол равишда бузиши оқибатида автоҳалокат содир этган.

Аниқроғи, Ш. Тоғаев автомашинаси билан йўлни кесиб ўтаётган пиёда Н. Руминани уриб юборган. Бунинг оқибатида жабрланувчи тан жароҳати олиб, шифохонага ётқизилган.

Экспертиза хулосасида қайд этилишича, автоҳалокат оқибатида Н. Руминани биринчи, иккинчи, учинчи бел умуртқа суяклари синиши сингари умумий меҳнат қобилиятининг учдан биридан кўпроғини турғун йўқотишига сабаб бўлган оғир тан жароҳати олган.

Шу ўринда қонуний асосларга мурожаат этадиган бўлсак, Жиноят-процессуал кодексига киритилган дастлабки эшитув институти жиноий иш юритувининг судгача ва судлов жараёни орасидаги масофани белгилайди.

Мазкур процессуал жараён суд муҳокамасига тайёргарлик кўриш билан бирга фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари бузилишининг олдини олади.

Қолаверса, дастлабки эшитув институти суд мажлисида йўл қўйилиши мумкин бўлган процессуал қонун бузилиш ҳолатларининг олдини олиш билан бирга жиноят ишини очиқ суд мажлисида мукаммал муҳокама қилиш учун тайёргарлик кўришнинг энг афзал усулидир.

Дастлабки эшитув институтига тўхталишимизнинг боиси шундаки, 2023 йил 8 ноябрь кунига тайинланган суд мажлиси жараёнида жабрланувчи Н. Румина вафот этгани маълум бўлди. Марҳуманинг синглиси З. Румина судга опаси Н. Руминанинг ўлим ҳақида далолатнома ёзуви қайд қилинган 109-сонли маълумотномани тақдим этди ва ўзини жабрланувчи сифатида эътироф этишни сўради. Бу ҳақда судга илтимоснома киритди.

Илтимосномада Н. Румина 2023 йилнинг 12 октябрида вафот этгани ва марҳуманинг ўлими йўл-транспорт ҳодисаси натижасида олинган тан жароҳатлари билан боғлиқ эканини инобатга олиб, қонун нормаларини тўғри қўллаш учун жиноят ишини прокурорга қайтаришни сўраган.

Суд Жиноят-процессуал кодексининг 415-1-моддаси 2-қисми талабидан келиб чиқиб, жабрланувчининг илтимосномасини қаноатлантирди. Ш. Тоғаевга оид жиноят иши Жиноят-процессуал кодексининг 416-моддасига асосан айбловни оғирроғи билан алмаштириш масаласини ҳал қилиш учун тегишли материаллар илова қилинган ҳолда Самарқанд шаҳар прокурорига юборилди.

Самарқанд шаҳар прокурори ўринбосари томонидан тасдиқланган Ш. Тоғаевга нисбатан Жиноят кодексининг 266-моддаси 2-қисми билан эълон қилинган айблов иши яна суднинг иш юритувига қабул қилинди.

Мазкур жиноят ишидаги суд экспертиза марказининг 12-сонли хулосаси Ш. Тоғаевни Жиноят кодексининг 266-моддаси 2-қисми билан айблаш учун асос қилиб олинган. Яъни экспертиза хулосасида марҳуманинг тан жароҳатлари автомашинанинг ташқи бўртиб чиққан қисмлари урилиши натижасида юзага келгани, ушбу жароҳатлар “оғир тан жароҳатлари” турига кириши, бу ўз навбатида, ўлим сабаби билан бевосита боғлиқ экани қайд этилган.

Жиноят иши очиқ суд мажлисида кўриб чиқилаётганда, жабрланувчи З. Румина судланувчи Ш. Тоғаевга нисбатан даъвоси борлигини айтиб, баёнот берди. Чунки йўл-транспорт ҳодисасига қадар опаси соғлом бўлган. Шифохонага ётқизилгач, у олган жароҳатларидан сўнг умуман ўрнидан турмаган. Аммо ҳайдовчи Ш. Тоғаев бирон марта келиб унинг ҳолидан хабар олмаган, моддий ёрдам бермаган.

Жабрланувчи З. Румина судланувчидан жарроҳлик операцияси ва дори-дармон харажатларига сарфланган 16 миллион 930 минг сўмни ундириб беришни сўраб, касса чипталарини ҳам судга тақдим қилди.

Суд мажлисида “Самарқанд ҳудудий электр тармоқлари” корхонаси вакили ва фуқаровий жавобгар С. Файзибоевнинг кўрсатма беришича, Ш. Тоғаев корхонага 2021 йилнинг 1 июлида ишга қабул қилинган ва бу ҳақда буйруқ мавжуд. Корхонанинг “Нексия-3”русумли автомашинаси унга бириктирилган. У ҳар куни автомашинани техник кўрикдан ўтказиб, тегишли йўлланма асосида хизмат қилиб келмоқда. Ш. Тоғаев айни вақтда ҳам корхонада ҳайдовчи сифатида ишлаб келмоқда, автоҳалокатдан сўнг автомашина таъмирланган, судланувчига нисбатан даъвоси йўқ.

Суд судланувчи Ш. Тоғаевнинг эҳтиётсизлик натижасида транспорт воситалари ҳаракати ёки улардан фойдаланиш хавфсизлиги қоидаларини бузгани оқибатида одамнинг ўлимига сабабчи бўлишда ифодаланган жиноий ҳаракати дастлабки тергов органи томонидан Жиноят кодексининг 266-моддаси 2-қисми билан тўғри малакаланган, деб топди.

Айтиш керакки, мамлакатимизда ҳуқуқбузарликлардан жабрланганларнинг ҳуқуқлари Конституция ва қонун билан ҳимоя қилинади. Хусусан, Конституциямизнинг 29-моддасида “Ҳуқуқбузарликлардан жабрланганларнинг ҳуқуқлари қонун билан муҳофаза қилинади. Давлат жабрланганларга ҳимояланиши ва одил судловдан фойдаланишни таъминлайди, уларга етказилган зарарнинг ўрнини қопланиши учун шарт-шароитлар яратади”, дея қайд этилган.

Аниқланган ҳолатлардан маълум бўлишича, ҳайдовчиси Ш. Тоғаев автомобилларда ташиш хизмати кўрсатиб келиб, фаолияти теварак-атрофдагиларга ошиқча хавф туғдирадиган юридик шахс ҳисобланади.

Шунга кўра суд З. Руминанинг 16 миллион 930 минг сўм миқдоридаги моддий зарарни ундириш ҳақидаги даъвосини муҳокама қилишда амалдаги Фуқаролик кодексининг 999-моддасига таянди. Ушбу моддада “фаолияти теварак-атрофдагиларга ошиқча хавф туғдирадиган юридик шахслар ва фуқаролар (транспорт ташкилотлари, саноат корхоналари, қурилишлар, транспорт воситаларининг эгалари ва бошқалар) ошиқча хавф манбаи етказган зарарни, агар зарар бартараф қилиб бўлмайдиган куч ёки жабрланувчининг қасддан қилган ҳаракати оқибатида юзага келганини исботлай олмаса, тўлаши шарт” деб кўрсатилган.

Суд юқоридаги қонун талабидан келиб чиқиб, электр корхонаси ва судланувчи Ш. Тоғаев дастлабки тергов ҳамда суд муҳокамаси давомида жабрланувчининг қасддан қилган ҳаракати оқибатида зарар юзага келганини исботлай олмагани сабабли З. Руминанинг даъвосини қаноатлантирди. З. Руминанинг фойдасига 16 миллион 930 минг сўм миқдоридаги моддий зарарни “Самарқанд ҳудудий электр тармоқлари корхонаси”ҳисобидан тўлиғинча ундиришни лозим топди.

Суд судланувчига нисбатан жазо тури ва миқдорини белгилашда Олий суд Пленумининг 2015 йил 26 июндаги “Транспорт ҳаракати ва ундан фойдаланиш хавфсизлигига қарши жиноятлар билан боғлиқ ишлар юзасидан суд амалиётининг айрим масалалари тўғрисида”ги қарори 25-банди раҳбарий тушунтиришларига асосан уни жамиятдан ажратмаган ҳолда қайта тарбиялашнинг имконияти йўқ, деган хулосага келди.

Шеҳруз Тоғаевга нисбатан қўлланилган муносиб хулқ-атворда бўлиш тўғрисидаги тилхат эҳтиёт чораси бекор қилиниб, у суд залидан қамоққа олинди. Унга нисбатан икки йил муддатга транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан маҳрум этган ҳолда беш йил муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

Шу тариқа жиноят иши адолатли якунланди. Миллий қонунчилигимиз инсонпарварлик, одиллик ва демократик тамойиллар асосига қурилгани амалда яна бир бор ўз тасдиғини топди.

Зарифа АҲМЕДОВА,

жиноят ишлари буйича

Самарқанд шаҳар суди судьяси,

 Абдуҳамид ХУДОЙБЕРДИЕВ,журналист