БАРҲАМ ТОПГАН НИЗО ЁКИ ҚОНУН МУЛК ЭГАСИНИНГ МАНФААТИНИ ЁҚЛАДИ
Ҳаётда инсоннинг барча ҳуқуқлари ичида мулк ҳуқуқи муҳим ўрин тутади. Албатта, мулк ҳуқуқи ўз-ўзидан пайдо бўлмайди, балки ҳар ким бунга пешона тери тўкиб, ҳалол меҳнати эвазига эришади.
Шу боисдан ҳам, фуқароларнинг мулк ҳуқуқи кафолатли ҳимоя қилиниши амалдаги қонунларда қатъий белгилаб қўйилган.
Ҳаётда фуқароларнинг мулк ҳуқуқи турли сабабларга кўра бузилиши мумкин. Албатта, бундай вазиятда ҳар бир фуқаро бузилган мулк ҳуқуқини тиклашни сўраб, судга мурожаат қилади.
Хайринисо Латипова (исм-шарифлар ўзгартирилган) Иноят Ўсаров билан қонуний тартибда никоҳдан ўтиб, уч нафар фарзандли бўлишган.
Болаларнинг олди вояга етганида тўсатдан оиланинг бошига мусибат тушади: оила бошлиғи И. Ўсаров 2011 йилнинг 13 августида вафот этади.
Оиладаги йўқотишдан сўнг уч-тўрт йил ўтгач, Х. Латипова ва унинг фарзандлари Рустам, Равшан ва Динаралар хорижга ишлаш учун кетишади. Уйдан Хайринисонинг онаси Зубайда опа хабар олиб турарди.
Содда ва ишонувчан онахон ижарада туриш учун жой сўраб келишса, уй эгаларининг рухсатисиз, нотаниш оилани вақтинча яшаб туриш шарти билан ҳовлига киритади. Шу тариқа Ф. Аширматов ва унинг оила аъзолари марҳум И. Ўсаровга тегишли уй-жойда яшай бошлайди.
Воқеанинг давоми шундай кечади: Х. Латипова фарзандлари билан Самарқандга қайтгач, ўзларига тегишли Самарқанд шаҳар, Рудакий кўчасидаги ҳовлида нотаниш оила яшаётганини кўришади. Улар ижарада яшаётган оилага хориждан қайтишгани, энди ҳовлида ўзлари яшашини батафсил тушунтиришади. Аммо ижарада турадиган оила бошлиғи Ф. Аширматов кутилмаганда, тўнини тескари кийиб олади, “ҳовли меники, сизларнинг ҳаққингиз йўқ” деб уларни ичкарига киритмайди.
Узоқ тортишувлардан сўнг ҳам, Ф. Аширматов муросага келмагач, Х. Латипова мулк ҳуқуқини тиклашни сўраб, судга мурожаат қилади.
Унинг мурожаатини кўриб чиққан фуқаролик ишлари бўйича Самарқанд шаҳар суди 2023 йил 4 сентябрдаги ҳал қилув қарори билан даъвогарнинг даъвосини қаноатлантиради. Бироқ вилоят суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати апелляция инстанциясининг 2023 йил 7 ноябрдаги ажрими билан биринчи босқич судининг ҳал қилув қарори бекор қилинди.
Хўш, биринчи босқич судининг ҳал қилув қарори нега бекор қилинди?
Даъвогар ноҳақ эдими?
Гап шундаки, оила бошлиғи И. Ўсаров вафот этгач, даъвогарлар уй-жойга ҳали меросхўр деб топилмаган эди. Апелляция инстанцияси суди даъвогарлар уй-жойга нисбатан меросхўр деб топилмаганини назарда тутиб, биринчи босқич судининг ҳал қилув қарорини бекор қилганди.
Шундан сўнг Х. Латипованинг навбатдаги даъво аризасини фуқаролик ишлари бўйича Самарқанд шаҳар суди шу йилнинг 11 январдаги ҳал қилув қарори билан қаноатлантирди. Унга кўра, марҳум И. Ўсаровга тегишли бўлган Самарқанд шаҳар, Рудакий кўчаси, 25-уй-жойнинг 3/4 қисмига — Х. Латипова, Р. Ўсаров эса, 1/4 қисмига қонун бўйича меросхўр деб топилди.
Уларнинг уй-жойга нисбатан мулк ҳуқуқи 2024 йилнинг 26 февралида давлат рўйхатидан ўтказилди.
Демак, улар уй-жойнинг қонуний эгасига айланишди. Шу боис улар бузилган мулк ҳуқуқини тиклашни сўраб, судга мурожаат қилишди.
Фуқаролик ишлари бўйича Пастдарғом туман суди очиқ суд мажлисида даъвогар Х. Латипованинг жавобгарлар Файзулла ва Фазлиддин Аширматов, Шаҳноза ва Дилшода Аширматоваларга нисбатан уй-жойдан чиқариш ҳақидаги даъво аризаси асосида юритилган фуқаролик иши кўриб чиқилди.
Конституциямизнинг 55-моддаси биринчи қисмида ҳар ким ўз ҳуқуқ ва эркинликларини қонунда тақиқланмаган барча усуллар билан ҳимоя қилишга ҳақлиги белгилаб қўйилган. Бош Қомусимизнинг 66-моддасига кўра, мулкдор ўзига тегишли бўлган мол-мулкка ўз хоҳишича эгалик қилади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади. Мол-мулкдан фойдаланиш атроф-муҳитга зарар етказмаслиги, бошқа шахсларнинг, жамият ва давлатнинг ҳуқуқларини ҳамда қонуний манфаатларини бузмаслиги керак.
Бундан ташқари, Фуқаролик кодексининг 164-моддасига кўра, мулк ҳуқуқи шахснинг ўзига қарашли мол-мулкка ўз хоҳиши билан ва ўз манфаатларини кўзлаб эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, шунингдек, ўзининг мулк ҳуқуқини, ким томонидан бўлмасин, ҳар қандай бузишни бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқидан иборатдир.
Мулк ҳуқуқи муддатсиздир.
Суд юқорида қайд этилган қонун талабларидан келиб чиқиб, даъвогарнинг даъво талаби қисман асосли деган тўхтамга келди. Даъвогар Х. Латипова низоли уй-жойнинг 3/4 қисмига меросхўр деб топилган ва фақат шу қисмининг мулкдори. Қолган 1/4 қисмига унинг ўғли Р. Ўсаров меросхўр ҳисобланади. Жавобгарлар Х. Латипованинг яқин қариндошлари эмас.
Улар низоли уйда рўйхатда турмасдан, уй-жой мулкдорининг рухсатисиз яшаб келишмоқда. Тарафлар ўртасида уй-жойда яшаш бўйича бирон-бир келишув тузилмаган. Бунинг устига, жавобгарлар ўз ихтиёрлари билан низоли уй-жойдан чиқиб кетишмаган.
Суд Х. Латипованинг уй-жойдан чиқариш ҳақидаги даъвосини қисман қаноатлантирди. Жавобгарларни Самарқанд шаҳар, Рудакий кўчаси, 25-уй-жойнинг Х. Латиповага тегишли бўлган 3/4 қисмидан мажбурий равишда чиқариш ҳақида ҳал қилув қарори қабул қилинди.
Гувоҳи бўлганингиздек, ночор қолган фуқаро ўзининг мулк ҳуқуқи бузилганини бартараф этиш учун судга мурожаат қилди. Суд ушбу мулк низосини Конституциямиз талаблари ва адолатли қонунларимиз мезонлари асосида бартараф этди. Фуқаронинг мулк ҳуқуқи ҳимоя қилинди.
Жамшид ФАЙЗУЛЛАЕВ,
фуқаролик ишлари бўйича
Пастдарғом тумани суди судьяси
