АСОССИЗ АЙБЛОВ СУД ТОМОНИДАН РАД ЭТИЛДИ, ШАХС ОҚЛАНДИ
Латиф Ўроқов қишлоқдаги ҳовлисини сотиб, шаҳардан уй олиш ниятида эди. Нияти яхши эди-ю, бироқ уй сотаман деб боши ташвишдан чиқмай қолди. Энг ёмони, у фирибгарликда айбланиб, биринчи босқич судининг ҳукми билан иш ҳақининг 20 фоизи миқдорида давлат даромади ҳисобига ушлаб қолган ҳолда олти ой муддатга ахлоқ тузатиш ишлари жазосига тортилди…
Хўш, аслида, қандай воқеа рўй берганди? Л. Ўроқов нега жавобгарликка тортилди? Ҳақиқатан ҳам, у айбдорми ё бу англашилмовчиликми?
Аслида, бу воқеа шундай бошланганди: Л. Ўроқов пулга эҳтиёж сезгани боис Фориш туманидаги ҳовлисини сотиш ниятида эълон беради.
Ижтимоий тармоқдаги эълон билан танишган А. Алимардонов (жабрланувчи ва гувоҳларнинг исм-шарифлари ўзгартирилди) ҳовлини келиб кўргач, сотиб олмоқчи бўлади.
Яшаш биноси ва 6 сотих ер майдонига эга бўлган ҳовлининг умрбод эгалик ҳуқуқи мавжуд бўлиб, давлат рўйхатидан ўтказилганди. Шунингдек, Л. Ўроқов ҳовли атрофидаги олти сотихдан ташқари ер майдонида мевали дарахтлар экиб, боғ барпо қилганди. Қисқаси, улар ўзаро савдолашиб, ҳовлини 27 минг АҚШ долларига баҳолашади.
Харидор А. Алимардонов уй ичидаги мебел жиҳозларини ташлаб кетишни сўрайди. Ўз навбатида, Л. Ўроқов бу жиҳозларни 17 миллион 800 минг сўмга сотишини айтади. А. Алимардоновнинг хотини ва қизи мебел жиҳозларини келиб кўргач, уй эгаси айтган нархга рози эканликларини билдиришади.
Шу тариқа 2024 йилнинг 29 январь куни Жиззах шаҳридаги нотариал идорада уй-жой олди-сотди шартномаси расмийлаштирилади. А. Алимардонов гувоҳлар иштирокида Л. Ўроқовга 27 минг АҚШ доллари беради. Мебел жиҳозларининг келишилган нархини 2024 йил 10 май кунига қадар бериши ҳақида тилхат ёзиб беради.
Шундан сўнг харидор Л. Ўроқовдан энди уйни бўшатиб берасизми, деб сўрайди. Бунга жавобан Л. Ўроқов “бугун туғилган куним, уч кун ичида уйни бўшатиб бераман” деб ваъда беради. Бироқ унинг кўчиб кетиши чўзилиб кетади.
Аслида, бунинг сабабини икки оила ўртасида келиб чиққан низо билан изоҳлаш жоиз. Аниқроқ айтганда, ҳалиги мебель жиҳозлари пулини беришни А. Алимардонов пайсалга солавергач, Л. Ўроқов фуқаролик судига мурожаат қилади ва суднинг ҳал қилув қарори билан 17 миллион 800 минг сўмни олади. Шундан сўнг А. Алимардоновнинг кўнглида адоват пайдо бўлади.
Бундан ташқари уларнинг ўртасида низога сабаб бўлган яна бир воқеа рўй беради. Гап шундаки, уй-жой тегишли тартибда олди-сотди шартномаси расмийлаштирилиб, А. Алимардоновнинг номига ўтказилгач, туман кадастр ходимлари маҳаллага келади. А. Алимардонов кадастр ходимларига ҳовлининг дарахт экилган қисмини кўрсатиб, “Шу жойда ўғлимга уй қурсам бўладими?” деб сўрайди. Кадастр ходимлари “Бу ер давлат захирасида, 6 сотихдан ташқарида қурилиш қилиш мумкин эмас, агар аукционда сотиб олсангиз, мумкин” деб жавоб беришади.
Буни эшитиб, А. Алимардоновнинг кўнглида Л. Ўроқов менга уй-жойни алдов йўли билан қиммат нархда сотган, деган шубҳа уйғонади. Унинг бундай шубҳа-гумонга боришига ўзича асослари ҳам бор эди. Шу боис у 27 минг АҚШ долларидан 80 миллион сўмни олиб ташлаб, ҳужжати йўқ ер учун ўзлаштирилган пулни олиб беришни, Л. Ўроқовни эса, фирибгарлик жиноий қилмиши учун тегишли жавобгарликка тортишни сўраб, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идорага мурожаат қилади.
Хуллас, жабрланувчи сифатида эътироф этилган А. Алимардоновнинг аризасини очиқ суд мажлисида муҳокама қилган биринчи босқич суди ишни кўришда ўзига юклатилмаган вазифага қўл уради. Аниқроқ айтганда, нотариал тартибда расмийлаштирилган шартномани ўзгартиради. Яъни уйнинг нархини 27 минг АҚШ доллари қийматидан келиб чиқиб, 328 миллион 566 минг 695 сўмга ўзгартиради ва айбловга киритади. Оқибатда Л. Ўроқов 6 миллион 233 минг 305 сўмни алдов йўли билан ўзлаштирганликда айбланиб, судланади.
Бундан ташқари ушбу жиноят иши апелляция суд мажлисида кўрилаётган чоғида ҳам А. Алимардонов яна шикоят билан мурожаат қилиб, Л. Ўроқовни Жиноят кодексининг 168-моддаси 4-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айблаш керак, деган важларни илгари суради.
Апелляция инстанцияси судида иш бўйича исботланиши лозим бўлган барча ҳолатлар синчковлик билан, ҳар томонлама, тўлиқ ва холисона текшириб чиқилди. Натижада биринчи босқич судининг шу йил 4 мартдаги Л. Ўроқовга нисбатан чиқарган айблов ҳукми бекор қилинди.
Ҳаракатларида Жиноят кодексининг 168-моддасида назарда тутилган жиноят таркиби бўлмаганлиги сабабли Л. Ўроқов Жиноят-процессуал кодексининг 83-моддаси 2-бандига асосан, айбсиз деб топилиб, оқланди.
Жабрланувчи А. Алимардоновнинг шикояти эса, қаноатлантирилмасдан қолдирилди.
Энди судлов ҳайъати нега бундай тўхтамга келганига эътибор қаратсак, Жиззах шаҳрида хусусий амалиёт билан шуғулланувчи нотариус О. Эргашевнинг суддаги кўрсатмасига қараганда, ушбу иш бўйича уй-жойни олди-сотди шартномаси қонуний тартибда, икки тараф учун ҳам ўзаро моддий манфаатни назарда тутувчи муайян шартлар асосида тузилган.
Тарафлар нотариал ҳаракатларни онгли равишда амалга оширган, ернинг 6 сотихига эгалик ҳуқуқи мавжудлигини билишган, бирон-бир эътироз билдиришмаган. Уларнинг бармоқ излари ҳам сақланган.
Шунингдек, коммунал ташкилотлар ва солиқ идорасига сўров хатлари юборилган, ўз навбатида, улардан олинган жавоблар мулк тўғрисидаги ҳужжатларга мутаносиблиги аниқланган, қарздорлиги бўлмагани учун шартнома расмийлаштирилган. Фуқаролик кодексининг 354-моддасида белгиланганидек, шартнома тузишда фуқароларнинг эркинлиги тамойилига амал қилинган.
Ўрни келганда шуни айтиш керакки, қонуний жиҳатдан нарх эркин белгиланиши боис шартномада белгиланган нархга нотариуснинг аралашиши таъқиқланади. Нотариал жараёнда нархга аралашиш рўй бермаганлиги сабабли О. Эргашев ушбу жиноят иши бўйича терговга ҳам чақирилмаган.
Бу ҳақда фикр юритганда, Жиноят кодексининг 21-моддаси 3-қисмига эътибор қаратиш зарур. Нега деганда, унда шахс ўз қилмишининг ижтимоий хавфли хусусиятини англаган, унинг ижтимоий хавфли оқибатларига кўзи етган ва уларнинг юз беришини истаган бўлса, бундай қилмиш тўғри қасддан содир этилган ҳисобланади, дея қайд этилган.
Бундай ҳолда Л. Ўроқовнинг ҳаракатларини фирибгарлик сифатида баҳолаш учун А. Алимардоновнинг мулкини фирибгарлик йўли билан қўлга киритиш мақсади бўлиши лозим эди. Бироқ Л. Ўроқовда А. Алимардоновнинг маблағини ўзлаштириш қасди бўлмаган, агар шундай ният бўлганда, у уйни нотариус орқали расмийлаштириб бермаган бўларди.
Энди тергов материалларининг қонуний ва асослилигига баҳо берадиган бўлсак, шахсни жиноят ишида айбланувчи тариқасида иштирок этишга жалб қилиш тўғрисидаги қарор Жиноят-процессуал кодексининг 361-моддаси талабларига хилоф тарзда тузилган. Аввало, қарорда Л. Ўроқовнинг Жиноят кодексининг 168-моддасида назарда тутилган жиноятни қай ҳолатда содир этгани, айбловнинг мазмуни, ушбу жиноятлар қайси далиллар асосида ўз исботини топгани аниқ кўрсатилмаган. Фақат жабрланувчи А. Алимардоновнинг далилларсиз баён қилинган кўрсатмаси инобатга олиниб, Жиноят кодексининг 168-моддаси билан айб эълон қилинган.
Жиноят кодексининг 10-моддасида қилмишида жиноят таркибининг мавжудлиги аниқланган ҳар бир шахс жавобгарликка тортилиши шарт деб кўрсатилган. Ана шу қонун талабидан келиб чиққанда судланувчи Л. Ўроқов жабрланувчи А. Алимардоновнинг 27 минг АҚШ доллари миқдоридаги маблағини фирибгарлик йўли билан қўлга киритмаган.
Аксинча, у Фориш тумани “Эгизбулоқ” қишлоғидаги 6 сотих ер майдонига эга уйини нотариал тартибидаги олди-сотди шартномасига кўра, сотган.
Ушбу ҳолатда унинг ҳаракатларини ўзганинг мулкини алдаш ва ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан қонунга хилоф равишда қўлга киритишда ифодаланган жиноий ҳаракат деб баҳолаб бўлмайди.
Жиноят-процессуал кодексининг 464-моддасида жиноий ҳодиса юз бермаган бўлса, судланувчи содир этган қилмишда жиноят таркиби бўлмаса, судланувчига қўйилган айблов иш ҳолатлари батафсил текширилганидан кейин ишонарли тарзда ўз тасдиғини топмаса, суд ушбу модда биринчи қисмининг 3-бандида назарда тутилган асосларга кўра, судланувчини оқлаши белгилаб қўйилган.
Суд ҳайъати жабрланувчи А. Алимардоновнинг уй учун Л. Ўроқовга 27 минг АҚШ доллари бериб, шу пулдан 6 сотихлик уй учун 80 миллион сўм, қолган пулни ҳужжати йўқ бўш ер учун бергани ҳақидаги важларини Конституциямизнинг 28-моддаси ва Жиноят-процессуал кодексининг 23-моддасида белгиланган “Айбдорликка оид барча шубҳалар, агар уларни бартараф этиш имкониятлари тугаган бўлса, гумон қилинувчининг, айбланувчининг, судланувчининг ёки маҳкумнинг фойдасига ҳал қилиниши керак” деган талабидан келиб чиқиб, асоссиз деб ҳисоблади. Шу сабабли биринчи босқич судининг Л. Ўроқовга нисбатан чиқарган айблов ҳукми бекор қилинди.
Мухтасар қилиб айтганда, далилларсиз кўрсатма асоссиз айбловга сабаб бўлди. Бироқ ҳақиқат қарор топди, одил судлов таъминланди, апелляция судлов ҳайъатининг оқлов ҳукми билан Л. Ўроқовнинг зиммасидан асоссиз айблов олиб ташланди. Бу юртимизда адолат ва қонун устуворлиги тамойиллари тараққиётнинг асосий ҳамда зарур шартига айланганлиги ва унинг асосида мулк ҳуқуқи дахлсизлиги ишончли ҳимоя қилинаётганлигининг яққол исботидир.
Қаҳрамон ХОЛМУРОДОВ,
Жиззах вилояти судининг
жиноят ишлари бўйича
судлов ҳайъати судьяси,
Хуршид ИБОТОВ,
судья катта ёрдамчиси
