ГИЁҲВАНДЛИК — ИНСОНИЯТ ҲАЁТИГА ТАҲДИД
Инсоният тарихи неча минг йиллик тараққиёти давомида илмий изланишлари ва амалий фаол фаолияти туфайли барча соҳалар каби маданият ва маърифатда ҳам юксак натижаларга эришди. Бироқ шундай бир иллат борки, у илмни ҳам, маърифатни ҳам, умуман олганда, барча инсоний қадриятларни бир зумда вайрон қилиб юборади. Бу — гиёҳвандлик иллати. Унинг зарари бутун оила, жамият, миллат ва инсоният ҳаётини таҳлика остида қўйиши мумкин.
Мутахассисларнинг фикрига кўра, гиёҳванд моддалар, энг аввало, инсон миясини бузади: аввалига “бахт гормони” деб аталган дофаминни сунъий кўпайтириб, юзаки лаззат ҳиссини беради. Бир неча дақиқалик “фароғат” туйғусидан кейин эса, азобли занжир қисми бошланади: юрак ва қон томир тизими бузилиши натижасида қон босими кескин ўзгариб, томирлар тортилади, юрак “чарчаб” ишдан чиқади, жигар ва буйрак фаолиятини сусайтиради, иммун тизимини заифлаштиради, организмнинг вирус ва бактерияларга қарши курашиш қобилияти пасайиб, энг кичик инфекция ҳам оғир хасталикларни келтириб чиқаради. Энг ёмони, гиёҳвандлик инсон руҳини сўндиради, у оилага меҳр-муҳаббатни, ота-онани, яқин оғайниларни, ҳаёт мазмунини ҳис этмай қўяди. Ана шу руҳий қарамлик уни жиноятга етаклайди: пул учун на ўғирликдан, на фирибгарликдан, на хиёнатдан — ҳеч нарсадан тап тортмайди.
Афсуски, сўнгги йилларда дунё миқёсида гиёҳвандлик воситаларининг ноқонуний муомаласи кескин ортиб бормоқда.
БМТ Наркотиклар ва жиноятчилик бўйича бошқармаси маълумотларига кўра, 2024 йилда жаҳонда 350 миллион нафарга яқин инсон гиёҳванд моддалар таъсирига тушиб, уларнинг 28 миллион нафари оғир хасталикларга чалинган. Ҳар йили 500 минг нафардан ортиқ киши бу иллат қурбонига айланмоқда.
Шунингдек, Жаҳон божхона ташкилотининг ҳисоботида 2024 йил давомида 1 347 тонна гиёҳвандлик воситалари ноқонуний муомаладан олинганлиги маълум қилинган.
Айтиш керакки, юртимизда гиёҳвандлик ва наркотик жиноятларга қарши курашиш соҳасида тизимли чоралар белгиланган: Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Наркотикларни назорат қилиш миллий маркази бу йўналишда илмий таҳлиллар ва амалий чораларни мувофиқлаштириб бормоқда, дунёнинг 40 дан ортиқ давлати ва 10 га яқин халқаро ташкилотлар билан ҳамкорлик йўлга қўйилган.
Айниқса, БМТ Наркотиклар ва жиноятчилик бўйича минтақавий бошқармасининг айнан Ўзбекистонда жойлашганлиги гиёҳвандликка қарши самарали курашишда муҳим аҳамият касб этмоқда. Бугунги кунда БМТ бошқармасининг Марказий Осиёдаги Минтақавий ваколатхонаси томонидан республикамизда қиймати 5 миллион АҚШ долларига тенг — 10 та миллий, қиймати 20 миллион АҚШ долларига тенг — 9 та минтақавий ҳамда 7 та глобал миқёсдаги лойиҳалар амалга оширилмоқда.
Бироқ гиёҳвандлик воситаларининг ноқонуний муомаласи ва суиистеъмолининг кескин ортиб бориши барча давлатлар ўзаро ҳамкорликда тезкор ҳамда қатъий чоралар кўришни тақозо этмоқда. Бу жараёнда эса, халқаро ташкилотларнинг ўрни муҳим ҳисобланади.
Агар бу заҳри қотилнинг тарихига назар ташласак, XIX аср охирида (1870–1890 йилларда) опий (афюн) савдоси билан боғлиқ ноқонуний операциялар Хитой, Ҳиндистон ва Европа мамлакатларида катта ижтимоий муаммога айланган. 1909 йилда Хитойнинг Шанхай шаҳрида биринчи халқаро “Опий комиссияси” йиғилиши бўлиб ўтган — бу гиёҳванд моддалар муомаласига қарши кураш бўйича илк расмий халқаро чора ҳисобланади. Кейинроқ, 1912 йилда Гаага конвенцияси қабул қилиниб, опий ва морфин каби гиёҳвандлик моддаларининг назорати ҳуқуқий жиҳатдан йўлга қўйилган.
Ҳаётимизда бундай салбий ҳолатлар, афсуски, учраб турибди. Мисол тариқасида айтсак, судланувчилар Асқар Абдунабиев ва Шукур Эшмирзаев (исм-шарифлар ўзгартирилган) муқаддам гиёҳвандлик воситалари билан қонунга хилоф равишда муомала қилишдан иборат жиноят содир этиб, ўзларига тегишли хулоса чиқармасдан жазони ўташ даврида, аниқроғи, 2025 йил 22 февраль куни олдиндан ўзаро жиноий тил бириктиришган. Ҳамтовоқлар келгусида ўтказиш мақсадини кўзламай, ўзлари истеъмол қилиш учун таркибида фаол гиёҳванд модда — тетрагидроканнабинол мавжуд бўлган умумий вазни 1 832 граммни ташкил этган “марихуана” гиёҳванд воситасини Янгийўл тумани, “Дўстлик” маҳалласи дала майдонидан териб олиб, қонунга хилоф равишда сақлаб келгани ички ишлар ходимлари томонидан олиб борилган тезкор тадбир натижасида аниқланган.
Судга оид кимёвий экспертизанинг 2025 йил 26 февралдаги 419-сонли хулосасига кўра, А. Абдунабиев ва Ш. Эшмирзаевдан олинган қуритилиб, майдаланган ҳолдаги ўсимлик марихуана гиёҳвандлик воситаси деб аталиши, унинг оғирлиги 1 832 граммни ташкил этиши қайд этилган.
Судда судланувчи Асқар Абдунабиев айбига иқрор бўлиб, ҳақиқатан ҳам, 2025 йил 22 февраль куни Шукур Эшмирзаев билан Янгийўл тумани, “Дўстлик” маҳалласи дала майдонидан ёввойи ҳолда ўсган гиёҳвандлик воситасини келгусида истеъмол қилиш учун теришганини тан олди.
Судланувчи айбига тўлиқ иқрорлиги ва қилмишидан пушаймонлигини билдириб, суддан енгиллик беришни сўради. Шунингдек, судланувчи Ш. Эшмирзаев ҳам шундай мазмунда кўрсатма берди.
Суд судланувчи А. Абдунабиев ва Ш. Эшмирзаевга жиноят иши бўйича оғирлаштирувчи ва енгиллаштирувчи ҳолатларни инобатга олган ҳолда жазо тайинланди. Шунингдек, судланувчиларга муқаддам жиноят ишлари бўйича Янгийўл тумани суди томонидан тайинланган, аммо ҳали тўлиқ ўталмаган жазо ҳам асосий жазога қўшиб ҳисобланди.
Бу ҳаётий мисолдан ҳам кўриниб турибдики, гиёҳвандлик — бу кимгадир тааллуқли фақат шахсий муаммо эмас, балки бутун жамиятнинг хавфсизлиги, соғлом авлод ва миллат келажаги, умуман олганда, инсоният ҳаёти учун жиддий таҳдиддир. Бу хавфли иллатнинг олдини олишда давлат органлари, таълим муассасалари, оммавий ахборот воситалари ва ота-оналар ҳамжиҳат ҳаракат қилишлари бугунги кун талабига айланди. Чунки соғлом ҳаёт — миллатнинг бебаҳо бойлигидир.
Қаҳрамон ИСАРОВ,
жиноят ишлари бўйича
Чиноз тумани суди раиси
