ҚОНУН ТАЛАБИГА МУВОФИҚ РАСМИЙЛАШТИРИЛМАГАН ДАЪВО АРИЗАСИНИ СУДГА ТАҚДИМ ЭТИШ ОҚИБАТЛАРИ
Судга мурожаат қилиш, аввало, даъво аризаси тақдим этишдан бошланади. Шу маънода, Иқтисодий процессуал кодексда даъво тақдим этиш, иш қўзғатиш асослари, даъво аризасининг шакли ва мазмуни, унга илова қилинган ҳужжатларнинг кўчирма нусхаларини юбориш, шунингдек, тегишли ҳужжатларни илова қилишга оид меъёрлар аниқ белгилаб қўйилган. Судга даъво аризаси билан мурожаат қиладиган тараф, албатта, ушбу қонун талабларига риоя қилиши шарт.
Аммо қонун талабларига риоя қилмаган ҳолда иқтисодий судга даъво аризаси бериш ҳолатлари ҳам баъзан учраб туради. Бундай қонунбузилиши ҳолатига мисол сифатида суд амалиётида кўрилган бир иқтисодий иш тафсилотига мухтасар тўхталамиз.
Даъвогар — Навоий давлат Ўрмон хўжалиги судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, жавобгар — «Навоий магистрал электр тармоқлари» корхонасидан 86 963 078 сўм асосий қарзни ундириб беришни сўраган.
Суднинг 2025 йил 14 апрелдаги ажрими билан ушбу даъво аризаси кўрмасдан қолдирилган. Чунки даъво аризасини ўрганиш жараёнида даъвогарнинг масъул ходими ўз меҳнат фаолиятида бир қатор хато-камчиликларга йўл қўйгани, бунинг оқибатида қонунчилик талаблари бузилгани, даъвогар манфаатларига зарар етгани ва келгусида мазкур ҳолатларнинг олдини олишга жиддий эътибор қаратиш лозимлиги аниқланган.
Хусусан, даъвогар жавобгарга нисбатан қарздорликни ундириш юзасидан судга 2025 йил 28 февралда даъво аризаси билан мурожаат қилган.
Аммо даъвогар раҳбари Б. Жумаев номидан кирититлган ушбу даъво аризасини бошқа шахс имзолаган бўлиб чиқди. Яъни даъво аризаси Б. Жумаев номидан имзолаш ҳуқуқига эга бўлмаган шахс томонидан имзоланган ҳолатда судга тақдим қилинган.
Қонун талабига биноан, даъвогар ходимига тегишли тартибда даъво аризасини имзолаш ваколати берилган бўлса, у ҳолда даъво аризаси ўша шахснинг мансаб мавқеи ҳамда фамилияси, исми, отасининг исми кўрсатилган ҳолда унинг ўзи томонидан имзоланиши ва бунга ваколати мавжудлигини тасдиқловчи далил илова қилиниши лозим.
Нега деганда, Иқтисодий процессуал кодекснинг 151-моддасига кўра, агар даъво аризаси вакил томонидан имзоланган бўлса, унга даъво аризасини имзолаш ваколатини тасдиқловчи ҳужжатлар илова қилиниши назарда тутилган.
Иқтисодий процессуал кодекснинг 107-моддаси биринчи қисми 3-бандига кўра, даъво аризаси имзоланмаган бўлса ёки уни имзолаш ҳуқуқига эга бўлмаган шахс томонидан ёхуд мансаб мавқеи ёки фамилияси, исми, отасининг исми кўрсатилмаган шахс томонидан имзоланган бўлса, суд даъво аризасини кўрмасдан қолдиради.
Шу боис, суд даъво аризаси уни имзолаш ҳуқуқига эга бўлмаган шахс томонидан имзоланганлиги сабабли даъво аризасини кўрмасдан қолдиришни лозим топган.
Маълумки, “Давлат божи тўғрисида”ги қонуннинг 18-моддасида давлат божини тўлиқ ёки қисман қайтариш тартиби қайд этилган. Айни чоғда, Иқтисодий процессуал кодекснинг 107-моддаси биринчи қисми 3-бандида даъво аризаси кўрмасдан қолдирилганда давлат божи қайтарилиши мумкинлиги белгиланмаган.
Шунга кўра, суд даъво аризаси кўрмасдан қолдирилганлиги сабабли ишни кўриш билан боғлиқ суд харажатларини даъвогарнинг зиммасига юклади.
Бунда суд даъвогар томонидан судга даъво аризасини тақдим қилишда олдиндан 1 739 276 сўм давлат божи ва 37 500 сўм почта харажати тўланганлигини инобатга олиб, мазкур суд харажатини даъвогардан ундирмасликни лозим топган.
Бу эса, даъво аризасини расмийлаштириш ва судга тақдим этишда юқорида қайд этилган қонунчилик талаблари даъвогар масъул ходими томонидан бузилганлиги оқибатида даъвогар манфаатларига зарар етказилишига олиб келган.
Ўрни келганда шуни айтиш керакки, Меҳнат кодексининг 300 ва 301-моддалари талабига кўра, интизомий жавобгарлик – ходим томонидан интизомий қилмиш содир этилганлиги учун юзага келадиган ва ушбу ходимга нисбатан интизомий жазо чораси қўлланилишида ифодаланадиган ҳуқуқий жавобгарликдир.
Иқтисодий процессуал кодекснинг 200-моддаси биринчи қисмига кўра, ишни кўриш вақтида давлат органи ёки бошқа органнинг, юридик шахснинг, мансабдор шахснинг ёки фуқаронинг фаолиятида қонунчилик ҳужжатлари бузилганлиги аниқланган тақдирда, уларнинг ишда иштирокидан қатъи назар, суд хусусий ажрим чиқаришга ҳақлидир.
Шу асосда суд томонидан юқорида қайд этилган ҳолатлар бўйича қонунбузилишига йўл қўйилганлиги боис хусусий ажрим чиқарилди.
Ажримда кўрсатилган салбий ҳолатларга келгусида йўл қўймаслик мақсадида, Навоий давлат Ўрмон хўжалиги томонидан айбдорни аниқлаб, унга нисбатан қонунчиликда белгиланган тартибда интизомий жазо чорасини қўллаш вазифаси юклатилди.
Мухтасар айтганда, ҳар бир шахс ўз ҳуқуқларини бошқа шахсларнинг ҳуқуқларига, жамият ва давлат манфаатларига зарар етказмасдан амалга ошириши, мажбуриятларини тўлиқ ва ўз вақтида бажариши, қонунларимизга ҳурмат билан муносабатда бўлиши лозим. Бу мезонлар ҳуқуқий маданиятнинг энг муҳим шартлари ҳисобланишини эътибордан соқит қилмайлик.
Шерзод Ғофуров,
Зарафшон туманлараро
иқтисодий суди раиси
