ЙЎЛ ҲАРАКАТИ ФАҚАТ ҚОНУНИЙ ЮРИШНИ ТАЛАБ ЭТАДИ
Сўнгги йилларда йўл ҳаракати хавфсизлигини таъминлаш энг долзарб масалалардан бирига айланди. Бунга бир жиҳатдан транспорт воситалари сонининг ортиши, қолаверса, йўлларнинг носозлиги билан изоҳланса, иккинчидан кўпгина ҳайдовчиларнинг йўл ҳаракати қоидаларига онгли равишда итоат этмаслиги, қасддан бузиши, қоидаларни очиқдан-очиқ менсимаслигига боғлиқ бўляпти.
Бинобарин, айни йўналишдаги қонунчиликни такомиллаштириш, ҳайдовчилар ва пиёдаларнинг масъулиятини, жавобгарлигини оширишга жиддий эътибор қаратилмоқда. Шу маънода айтганда, жорий йилнинг 20 февраль куни “Йўл ҳаракати хавфсизлиги тизими такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят, Жиноят-процессуал кодексларига ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш ҳақида”ги қонун қабул қилинди.
2025 йил 1 январдан буён маъмурий ҳуқуқбузарликларга оид ишлар тергов судьялари томонидан кўрила бошлангани боис мен юқоридаги қонун асосида Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексга киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар хусусида тушунтириш бермоқчиман.
Дастлабки ўзгартириш кодекснинг “Махсус автоматлаштирилган фото ва видео қайд этиш техника воситалари орқали қайд этилган йўл ҳаракати қоидаларини бузганлик учун шахсларнинг маъмурий жавобгарлиги” деб номланган 17-1-моддасига киритилди. Яъни махсус автоматлаштирилган фото ва видео қайд этиш техника воситалари орқали йўл ҳаракати қоидалари бузилганлиги қайд этилган тақдирда, маъмурий жавобгарликка транспорт воситасининг мулкдори ёки мазкур транспорт воситасидан фуқаролик-ҳуқуқий муносабатлар асосида белгиланган тартибда фойдаланган шахс тортилади. Ваҳоланки, айни пайтгача транспорт воситасининг мулкдори жавобгар бўларди.
Юридик шахсга қонунчиликка мувофиқ тегишли транспорт воситасидан фойдаланиб содир этилган йўл ҳаракати қоидалари бузилганлиги махсус автоматлаштирилган фото ва видео қайд этиш техника воситалари орқали қайд этилган тақдирда, маъмурий жавобгарликка юридик шахснинг транспорт воситасидан фойдаланиш учун масъул бўлган шахси ёки мазкур транспорт воситасидан фуқаролик-ҳуқуқий муносабатлар асосида белгиланган тартибда фойдаланган шахс тортилади.
Шунингдек, кодекс “Йўл ҳаракати қоидабузарликлари бўйича ҳисобланадиган жарима баллари белгиланган миқдордан ошганлиги учун маъмурий жазо қўлланилиши” деб аталган 34-1-модда билан тўлдирилди.
Унга мувофиқ, кодекснинг 125-моддаси 3 ва 5 қисмларида, 126-моддасида, 127-моддаси 1 қисмида, 128-3-моддасида, 128-4-моддаси 2 қисмида, 128-5, 128-6, 128-8, 128-9, 129, 130-моддаларида ва 137-моддаси 1 қисмида назарда тутилган ҳуқуқбузарликлар содир этилганлиги учун транспорт воситасининг ҳайдовчисига нисбатан мазкур моддаларда назарда тутилган асосий жазо билан бирга жарима баллари ҳисобланади.
Бунда содир этилган ҳар бир ҳуқуқбузарлик учун ҳисобланадиган жарима балининг энг юқори миқдори икки баллдан ошмаслиги керак.
Жарима баллари ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган ҳуқуқбузарликлардан бири биринчи марта содир этилган кундан эътиборан бир йил давомида ҳисоблаб борилади. Ушбу модданинг биринчи қисмида назарда тутилган ҳуқуқбузарликлар учун ҳисобланган жарима баллари бир йил ўтгач транспорт воситасининг ҳайдовчисидан автоматлаштирилган тарзда ечилади.
Ҳисобланган жарима баллари бир йил давомида ўн икки баллдан ошган ҳолларда, охирги содир этилган ҳуқуқбузарлик учун ушбу Кодекснинг 24 ва 28-моддаларига мувофиқ қўшимча жазо тариқасида ҳайдовчи транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан маҳрум қилинади. Бундай ҳуқуқдан маҳрум қилиш муддати олти ойдан кам бўлмаслиги керак.
Йўл ҳаракати қоидабузарликлари бўйича ҳисобланадиган жарима баллари белгиланган миқдордан ошганлиги учун маъмурий жазо жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) суди томонидан қўлланилади.Транспорт воситасининг ҳайдовчисига нисбатан йўл ҳаракати қоидаларини бузганлик учун жарима балларини ҳисоблаш тартиби Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.
Энг муҳими, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекс айнан ҳайдовчиларнинг жавобгарлигини оширадиган 128-8, 128-9 ва 128-10 моддалар билан тўлдирилди. Эътибор беринг, 128-8-модда “Транспорт воситасида одам ташиш қоидаларини бузиш” дея номланди. Негаки айрим йўловчи ташувчи ҳайдовчилар йўлда кетаётганда фуқароларнинг ҳаётини хавф остига қўйиб, номаъқул ҳаракатлар қилади. Шу боис одам ташиш қоидаларини бузганлик учун базавий ҳисоблаш миқдорининг икки баравари миқдорида жарима жазоси белгиланди.
Автобус ва микроавтобусларда ички ишлар органларининг ҳамроҳлигисиз одам ташиш, агар уларнинг ҳамроҳлигида одам ташиш шарт бўлса, базавий ҳисоблаш миқдорининг беш баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.
128-9-моддага биноан эса транспорт воситаларини қувиб ўтиш қоидаларини бузган ҳайдовчи базавий ҳисоблаш миқдорининг уч баравари миқдорида жарима жазосига тортилади.
Бундан ташқари, 128-10-модда билан йўл безорилиги учун маъмурий жазо белгиланди. Йўл безорилиги, яъни транспорт воситалари ҳайдовчиларининг бошқа транспорт воситаларининг ҳаракатига қасддан тўсқинлик қилиши, ҳаракатланиш бурчагини ва (ёки) тезлигини сақлаган ҳолда транспорт воситасини сабабсиз сирпантириши (дрифт), ўз йўналишида ҳаракатланиш бўлагини сабабсиз кескин равишда уч ва ундан ортиқ марта узлуксиз ўзгартириши (бундан махсус ажратилган жойларда содир этиш мустасно) ёки йўл ҳаракати иштирокчиларининг хавфсиз ҳаракатланишига таҳдид солувчи ёхуд транспорт воситасида йўл ҳаракатининг бошқа иштирокчиларига нисбатан ҳурматсизликда ифодаланган бошқа хатти-ҳаракатларни намойишкорона содир этиши транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан бир йилдан икки йилгача муддатга маҳрум қилиб, базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма беш баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.
Агар транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқи бўлмаган ёки транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан маҳрум этилган ҳайдовчининг йўл безорилигини содир этса, у базавий ҳисоблаш миқдорининг эллик баравари миқдорида жаримага тортилади ёки ўн беш сутка муддатга маъмурий қамоққа олинади.
Хулоса ўрнида айтганда, йўл фақат қонуний ҳаракатланишни талаб қилади.
Буни ҳеч бир ҳайдовчи унутишга ҳақли эмас.
Нодиржон Кимсанов,
жиноят ишлари бўйича
Косонсой туман судининг
тергов судьяси
