ҚИСТОВ ОСТИДА ЁЗИЛГАН АРИЗА: НОҚОНУНИЙ БУЙРУҚ СУД ТАРТИБИДА БЕКОР ҚИЛИНДИ, ХОДИМ ИШГА ТИКЛАНДИ
Ҳаётда ходим билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишда шошмашошарликка йўл қўйиш ҳеч қачон яхшиликка олиб келмайди. Аниқроқ айтганда, айби қонуний тарзда исботланмай туриб, ходимни ишдан четлатишга уриниш турли хил дилхираликлар келиб чиқишига сабаб бўлади.
Давлат кадастрлар палатаси Пахтачи тумани филиали раҳбари З. Нуриллаевни (исм-шарифлар ўзгартирилди) кутилмаганда шошилинч тарзда вилоят бошқармасига чақиришди.
З. Нуриллаев бошқармага етиб келгач, кутилмаганда нега шошилинч чақиришганининг сабаби аён бўлди. Пахтачи туманида яшайдиган С. Бобоқулов З. Нуриллаевнинг устидан Давлат кадастрлар палатаси вилоят бошқармаси бошлиғи номига шикоят билан мурожаат қилган экан.
Бор-йўқ гап шу.
Аммо бошқарма мутасаддилари аллақачон ҳаммасини ҳал этиб қўйишган экан. Шу боис унга “вақтинчалик ишдан бўшаш тўғрисида ўз ихтиёрингиз билан тезда ариза ёзинг, ёзмаган тақдирингизда, хизмат текшируви тайинлатилади, барибир ишдан бўшатиласиз” дейишди.
Буларни эшитиб, З. Нуриллаев, табиийки, гангиб қолди ва ўзининг айбсиз эканлиги, шикоят ариза асоссизлигини айтса-да, унинг гапларига ҳеч ким қулоқ солмади.
Фақат вазият ўнгланиб кетса, уни яна вазифасига ишга қабул қилишга ваъда беришди.
Қисқаси, З. Нуриллаев аросатда қолади. Охир-оқибат эса, бошқарма мутасаддиларининг қистови билан ариза ёзишга мажбур бўлади. Бу воқеа ўтган йил 5 ноябрь куни рўй берганди. Айнан шу санада З. Нуриллаев билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилиш бўйича иш берувчи билан Меҳнат кодексининг 157-моддаси талабидан келиб чиқиб, келишув битими имзоланади.
Хўш, З. Нуруллаев ишдан қонуний тарзда бўшатилдими?
Бу саволга бир сўз билан “йўқ” деб жавоб бериш мумкин. Чунки аввало, Давлат кадастрлар палатаси Самарқанд вилояти бошқармаси мутасаддилари туман филиали раҳбарини ишдан четлатиш ваколатига эга эмас. Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил 12 февралдаги 66-сон қарори ҳамда Кадастр агентлиги директорининг 2023 йил март ойидаги 77-14-сонли буйруғига кўра, филиал раҳбарлари меҳнат шартномаси асосида Кадастр агентлиги директори томонидан лавозимга тайинланади ва лавозимидан озод этилади.
Шу ўринда юқоридаги воқеага ойдинлик киритадиган бўлсак, бошқарма мутасаддилари З. Нуриллаевнинг аризасини Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳузуридаги Кадастр агентлиги директори С. Маҳмудовга юборишади. Ўз навбатида, С. Маҳмудов З. Нуриллаев билан юзма-юз суҳбатлашмай туриб, устига-устак, шахсан ўзи ариза олмасдан туриб, 2024 йил 13 ноябрь санаси билан ишдан бўшатиш тўғрисида буйруқ чиқаради.
Буни қарангки, орадан кўп ўтмай Пахтачи туман прокуратураси томонидан З. Нуриллаевнинг устидан шикоят қилган фуқаронинг мурожаати ўрганиб чиқилади. Шикоятда кўрсатилган важлар ўз тасдиғини топмайди, З. Нуриллевнинг айбсиз эканлиги аниқланади.
Шундан сўнг З. Нуриллаев ўзининг бузилган ҳуқуқларини тиклашни сўраб, фуқаролик ишлари бўйича судга мурожаат қилади.
Судда аниқланган ҳолатларга кўра, даъвогарнинг ишдан бўшатилиши ҳақидаги буйруқ чиқарилишига асос сифатида тарафларнинг келишуви ва З. Нуриллаевнинг аризаси асос қилиб олинган.
Шу ўринда қонун талабига эътибор қаратсак, Меҳнат кодексининг 157-моддасига кўра, номуайян муддатга тузилган меҳнат шартномаси, шунингдек, муддатли меҳнат шартномаси исталган вақтда, тарафларнинг келишувига кўра, бекор қилиниши мумкин. Меҳнат шартномаси мазкур асос бўйича бекор қилинадиган сана ходим ва иш берувчи ўртасидаги келишувга биноан белгиланади.
Меҳнат шартномасини тарафларнинг келишувига кўра, бекор қилиш меҳнат шартномасига доир қўшимча келишув билан ёзма шаклда расмийлаштирилади, унда меҳнат шартномаси бекор қилинадиган сана, қўшимча келишув тузилган сана ва тарафларнинг реквизитлари кўрсатилиши шарт.
Шунингдек, Олий суд Пленумининг 2023 йил 20 ноябрдаги “Судлар томонидан меҳнат шартномасини бекор қилишни тартибга солувчи қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги 26-сонли қарори 14-бандида тушунтирилишича, судлар тарафларнинг келишувига кўра, (Меҳнат кодексининг 157-моддаси) меҳнат шартномаларининг барча турлари ва уларнинг ҳар қандай вақтда бекор қилиниши мумкинлигини эътиборга олишлари керак.
Тарафларнинг келишуви меҳнат шартномасига доир қўшимча келишув билан ёзма шаклда расмийлаштирилади, унда меҳнат шартномаси бекор қилинадиган сана, қўшимча келишув тузилган сана ва тарафларнинг реквизитлари кўрсатилиши керак.
Меҳнат шартномасини, ушбу асосга кўра, бекор қилиш юзасидан низо чиққан тақдирда, судлар мазкур тартибга ва қўшимча келишув шартларига риоя қилинган-қилинмаганлигини текширишлари лозим.
Даъвогар З. Нуриллаевнинг ишдан бўшаш ҳақидаги аризасида меҳнат шартномасини 2024 йил 5 ноябрь кунидан бекор қилиш сўралган. Лекин иш берувчи томонидан даъвогарни ишдан бўшатиш тўғрисидаги буйруқ 2024 йил 13 ноябр куни чиқарилган.
З. Нуриллаев эса, 2024 йил 12 декабрь кунига қадар иш фаолиятини давом эттирган. Бу ҳолат фуқаролик ишида мавжуд бўлган даъвогар З. Нуриллаев томонидан бошқарма бошлиғига, турли давлат ташкилотлари ҳамда фуқароларга филиал бошлиғи сифатида юборилган сўров хатлари ва сўров хатларига берилган жавобларда аниқ кўриниб турибди.
Бундан ташқари “Топшириш – қабул қилиш тўғрисида”ги далолатнома ҳам 2024 йил 12 декабрь куни тузилган. Бу ҳолат ҳам даъвогар З. Нуриллаев филиал раҳбари сифатида шу санага қадар ишлаб келганидан далолат беради ва бундай ҳолатда ишдан бўшаш тўғрисидаги ариза ўз кучини йўқотган ҳисобланади.
Олий суд Пленумининг “Судлар томонидан меҳнат шартномасини бекор қилишни тартибга солувчи қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги 26-сонли қарори 21-бандида қайд этилишича, меҳнат шартномасини бекор қилишга ходим шу ташкилотдаги ишни ҳақиқатда ташлаб кетиш истагини билдирган ёзма аризасига биноан йўл қўйилади.
Судлар даъвогарнинг меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳақидаги аризани иш берувчининг қистови натижасида берганлиги тўғрисидаги важларини синчковлик билан текширишлари лозим.
Бунда судларнинг эътибори ходимни ариза ёзишга нафақат мажбурлаш, босим ёки тазйиқ ўтказиш, балки ходимда меҳнат муносабатларини тугатиш истаги бўлмай туриб, иш берувчи томонидан уни ариза ёзишга фаол равишда ундаш ҳаракатлари ҳам қистов сифатида баҳоланиши лозимлигига эътибор қаратиш зарурлиги қайд этилган.
З. Нуриллаев судга тақдим этган даъво аризасида меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳақидаги келишувга ўз ихтиёри билан эмас, балки иш берувчининг тазйиқи ва босим ўтказиши оқибатида имзо қўйгани, агар келишувга имзо қўймаса, бошқа модда, яъни меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббусига асосан бекор қилинишини айтиб, уни келишув тузишга мажбур қилишганини таъкидлаган.
Қонун талабига кўра, ходимнинг аризаси, ҳақиқатан ҳам, унинг ишдан бўшаш истаги ва ташаббусини билдирувчи асосий ҳужжат саналади. Аммо З. Нуриллаевни ишдан бўшатиш ташаббуси, аслида, раҳбардан чиққан.
Туман прокуратураси томонидан ўтказилган терговга қадар бўлган суриштирув натижалари ҳам ходимдан ишдан бўшаш ҳақидаги аризани қистов, босим ва тазйиқ йўли билан олинганлигини тасдиқлайди.
Меҳнат кодексининг 561-моддасига кўра, меҳнат шартномаси асоссиз бекор қилинган, ғайриқонуний равишда бошқа ишга ўтказилган, меҳнат шартлари ўзгартирилган ёхуд ишдан четлаштирилган ҳолларда якка тартибдаги меҳнат низосини кўриб чиқувчи орган ходимни аввалги ишига, шунингдек, аввалги меҳнат шартларини ҳам тиклайди.
Суд юқорида кўрсатилган қонун талабларидан келиб чиқиб, даъвогар З. Нуриллаев босим остида ишдан бўшаш ҳақида ариза ёзганини инобатга олди. Шу боис Кадастр агентлигининг 2024 йил 13 ноябрдаги 00281-сонли буйруғини ғайриқонуний деб топди ва бекор қилди. З. Нуриллаев Давлат кадастрлари палатаси Пахтачи туман филиали бошлиғи вазифасини вақтинча бажарувчи лавозимига ишга тикланди. Жавобгар — Кадастр агентлигидан З. Нуриллаев фойдасига мажбурий бекор юрган кунлари учун, солиқ ва мажбурий тўловлар сақланган ҳолда, 46 миллион 316 минг 481,7 сўм иш ҳақи ҳамда маънавий зарар учун 10 миллион сўм товон ундирилди.
Хулоса шуки, Конституция ва қонунлар ҳамиша устувор саналган юртимизда адолат – одил судлов мезони сифатида яна бир карра ўз исботини топди.
Зафар РАВШАНОВ,
фуқаролик ишлари бўйича
Каттақўрғон туманлараро судининг раиси,
Абдуҳамид ХУДОЙБЕРДИЕВ,
журналист
