АДОЛАТ ВА ОҚИЛОНАЛИК ТАЛАБИ ИШНИНГ ҚОНУНИЙ ЕЧИМ ТОПИШИГА АСОС БЎЛДИ

Маълумки, судда низонинг адолатли ечим топиши томонлар манфаатига мос тушади, ҳеч кимда эътирозга ўрин қолдирмайди. Ёки аксинча, биринчи босқич судида иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатларнинг тўлиқ аниқланмагани Фуқаролик процессуал кодексининг тегишли моддасига кўра, суд ҳужжатини апелляция тартибида ўзгартиришга асос бўлади.

Шу ўринда фикримизни мисоллар асосида давом эттирадиган бўлсак, 2022 йилнинг 2 февраль куни Республика шошилинч тез ёрдам илмий марказининг Сирдарё вилояти филиали 2-хирургия бўлимига бемор С. Раҳмонбердиева (исм-шарифлар ўзгартирилган) ўткир аппендицит ташхиси билан ётқизилган. Афсуски, беморнинг жарроҳлик амалиёти муваффақиятсиз ўтган, шундан сўнг унинг иккала оёғи ҳам ишламай қолган.

Хўш, нега бундай бўлди? Бунга ким айбдор?

Бу саволга Республика суд-экспертиза илмий-амалий марказининг 2022 йил 18 апрелдаги 31-сонли экспертиза хулосасидан аниқ жавоб топиш мумкин. Унда қайд этилишича, операция муолажаси жараёнида анестезиолог шифокор А. Қулмаматов анестизияни техник жиҳатдан нотўғри қўллаган. Орқа мия асаб толалари зарарланиши оқибатида беморнинг оёқлари ишламай қолган. Бу “ўртача оғир” тан жароҳатлари тоифасига киради.

Айтиш керакки, анестезиолог А. Қулмаматов ўзининг юқоридаги ҳаракатлари билан Жиноят кодексининг 116-моддаси (касб юзасидан ўз вазифаларини лозим даражада бажармаслик) 1-қисмида кўрсатилган жиноятни содир қилганликда айбланиб, терговга тортилади. Унга нисбатан қўзғатилган жиноят иши жиноят ишлари бўйича Гулистон шаҳар судида кўриб чиқилади. Судда А. Қулмаматов С. Раҳмонбердиевани соғлиғи тиклангунга қадар тўлиқ даволатишни ўз зиммасига олади.

Шундан сўнг тарафларнинг ярашганлиги муносабати билан ушбу жиноят иши ҳаракатдан тугатилади.

Аммо А. Қулмаматов судда берган ваъдасини унутади, сўзида турмайди, С. Раҳмонбердиевага умуман ёрдам кўрсатмайди.

Табиийки, бундан норози бўлган С. Раҳмонбердиева А. Қулмаматовга нисбатан моддий ва маънавий зарарлар ундириш ҳақидаги даъво аризаси билан судга мурожаат қилади.

Воқеанинг давоми шундай кечади: фуқаролик ишлари бўйича Гулистон туманлараро судининг 2024 йил 24 сентябрдаги ҳал қилув қарори билан даъво ариза қисман қаноатлантирилади. Жавобгар А. Қулмаматовдан даъвогар С. Раҳмонбердиева фойдасига 10 миллион 32 минг 500 сўм моддий ва 30 миллион сўм маънавий зарар, жами 40 миллион 32 минг 500 сўм, шунингдек, 1 миллион 81 минг 300 сўм давлат божи ундирилиши белгиланади.

Суднинг ушбу ҳал қилув қароридан норози бўлган жавобгар А. Қулмаматов апелляция тартибида шикоят билан мурожаат қилиб, ҳал қилув қарорини бекор қилишни сўрайди.

Шу ўринда судда кўрилаётган ушбу иш бўйича амалдаги қонун талабига эътибор қаратадиган бўлсак, Фуқаролик кодексининг 985-моддаси 1-қисмига биноан, ғайриқонуний ҳаракат (ҳаракатсизлик) туфайли фуқаронинг шахсига ёки мол-мулкига етказилган зарар, шунингдек, юридик шахсга етказилган зарар, шу жумладан, бой берилган фойда зарарни етказган шахс томонидан тўлиқ ҳажмда қопланиши лозим.

Буёғини эшитсангиз, даъвогар С. Раҳмонбердиева РШТЁИМ Сирдарё вилояти филиали “Неврология бўлими”да 2022 йил 2 февралдан — 5 апрелга қадар, Гулистон шаҳар шифохонасида 2023 йилнинг 14 апрелидан — 24 апрелигача, 28 августдан — 4 сентябргача, 25 октябрдан — 3 ноябргача ва 2024 йил 22 майдан — 31 майга қадар даволанган.

Иш ҳужжатларидан кўринишича, даъвогар тиббиёт муассасаларида даволанган вақтида ўзининг ҳисобидан 10 миллион 32 минг 500 сўмлик дори воситаларини сотиб олган. Бу дори-дармонларнинг жами нархи “Дори-дармон” акциядорлик компанияси Сирдарё вилояти минтақавий бўлими томонидан 2024 йил 28 августда тақдим этилган 01-05/187-сонли хатда ҳамда APTEKA.UZ интернет-сайтидаги маълумотда аниқ кўриниб турибди.

Даъвогарнинг маънавий зарар ундириб бериш тўғрисидаги даъвосига тўхталадиган бўлсак, миллий қонунчилигимизда бу борада аниқ мезонлар белгилаб қўйилган. Дарҳақиқат, маънавий зарар уни етказувчининг айби билан содир бўлган тақдирда, зарар етказувчи томонидан пул билан қопланади.

Маънавий зарарни қоплаш миқдори жабрланувчига етказилган жисмоний ва маънавий азобларнинг хусусиятига, шунингдек, айб товон тўлашга асос бўлган ҳолларда, зарар етказувчининг айби даражасига қараб, суд томонидан аниқланади. Муҳим жиҳати, зарарни қоплаш миқдорини аниқлашда оқилоналик ва адолатлилик талаблари эътиборга олиниши лозим.

Биринчи босқич суди моддий зарарни ундиришда даъвогар шифохоналарда даволанган вақтида ўз ҳисобидан дори-дармон сотиб олиш учун қилинган харажатларни шифохона томонидан берилган маълумотдан келиб чиқиб, даъво талабини қисман қаноатлантириш ҳақида хулосага келган.

Шунингдек, маънавий зарарни ундиришда жавобгар А. Қулмаматовнинг жиноий ҳаракатлари натижасида даъвогар С. Раҳмонбердиеванинг “ўртача оғир” тан жароҳати олганлиги, бу эса, даъвогарнинг маълум муддат давомида ҳаракатланиши чекланишига олиб келганлиги, ҳозирги кунга келиб ҳам, соғлиғи тўлиқ тикланмаганлиги, даволаниш муддати ҳали давом этаётгани, она сифатида фарзандига ғамхўрлик қила олмаётганлиги, қийинчиликлар вужудга келаётганлиги, шунингдек, эшитиш қобилияти ҳам йўқолганлигини инобатга олган.

Жавобгар А. Қулмаматов ўзининг апелляция шикоятида суд ажрими билан айбдор деб топилмаганлиги, унга нисбатан ҳукм чиқарилмаганлиги, даъвогар томонидан тўлов чеклари тақдим этилмаганлиги, жиноят судининг ажримида моддий зарар қопланганлиги кўрсатилганлигига эътибор берилмаганлиги, иш бир тарафлама кўрилганлиги ҳақидаги важларни келтирган.

Юқорида таъкидлаганимиздек, Фуқаролик процессуал кодексининг 372-2-моддасига кўра, иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатларнинг тўлиқ аниқланмаганлиги суд ҳужжатини апелляция тартибида ўзгартишга асос бўлади.

Биринчи босқич суди жиноят ишлари бўйича суднинг ажримида даъвогар С. Раҳмонбердиева зарарлар қоплаб берилганлиги ҳақида кўрсатма берганлигига ҳуқуқий баҳо бермасдан, 2022 йил 2 февралдан 2022 йил 5 апрелга қадар бўлган даврдаги харажатларни ундириш ҳақида нотўғри хулосага келган. Шунингдек, маънавий зарар миқдорини бироз кам баҳолаган.

Мазкур ҳолатда даъвогар С. Раҳмонбердиеванинг 2023 йил 14 апрелдан 24 апрелгача, 28 августдан 4 сентябргача, 25 октябрдан 3 ноябргача ва 2024 йил 22 майдан 31 майга қадар даволанган давридаги сарф-харажатлари миқдори 2 миллион 399 минг 500 сўмни ташкил этган.

Апелляция инстанцияси шикоятда келтирилган важларни ва тарафларнинг тушунтиришларини муҳокама қилиб, жавобгар ўзининг ҳаракатлари билан жиноят содир қилганлиги суднинг ажрими билан исботлангани, натижада даъвогар “ўртача оғир” тан жароҳати олганлиги, соғлиғини тиклаш учун даволанганлиги, жисмоний ва маънавий азобланганлигини инобатга олиш лозим, деган тўхтамга келди. Биринчи босқич судининнг ҳал қилув қарорини ўзгартириб, жавобгардан даъвогар фойдасига 2 миллион 399 минг 500 сўм моддий ҳамда 40 миллион сўм маънавий зарар ундиришни лозим топди.

Шунингдек, судлов ҳайъати моддий зарар миқдоридан ва маънавий зарар ҳақидаги талаб учун жавобгардан жами 1 миллион 20 минг сўм миқдорида давлат божи ундирди.

Қонунчилигимизда етказилган зарарни ундириш юзасидан белгилаб қўйилган оқилоналик ва адолатпарварлик талабининг тўлиқ таъминланиши, гувоҳи бўлганингиздек, бир фуқаролик ишининг ҳаққоний якун топишига асос бўлди.

Бекзод ХУДОЙБЕРГАНОВ,

Сирдарё вилояти судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси