ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИНИНГ ЯНГИ ҚАРОРИ ОДИЛ СУДЛОВНИ САМАРАЛИ АМАЛГА ОШИРИШГА ХИЗМАТ ҚИЛАДИ
Ҳар бир мамлакат ривожида давлат бюджети даромадлари муҳим ўрин тутади. Шундай экан, давлат божини ундириш масаласига алоҳида эътибор қаратиб, бу борадаги қонун ҳужжатларига қатъий риоя этиш талаб қилинади.
Шу маънода айтганда, Олий суд Пленумининг 2019 йил 25 октябрда қабул қилинган “Маъмурий ишлар бўйича суд харажатларини ундириш амалиёти ҳақида”ги қарорига тегишли ўзгартиш ва қўшимчалар киритилгани жуда муҳим.
Бу ўринда суд харажатларини ундириш масаласига доир қонунчиликнинг маъмурий судлар томонидан тўғри қўлланилиши ва амалиётни бирхиллаштиришни таъминлаш мақсадида, Пленум қарори замон талаблари ва амалдаги қонунчиликка мувофиқлаштирилгани ҳақида сўз бормоқда.
Ҳолбуки, давлат божининг ундирилишига оид амалиёт таҳлили бу борада ўз ечимини кутаётган бир қатор муаммо ва тушунмовчиликлар мавжудлигини кўрсатди. Масаланинг жиддийлиги ва долзарблигидан келиб чиққан ҳолда, қонун нормаларини судлар томонидан ҳар хил талқин қилишга барҳам бериш мақсадида, амалдаги Пленум қарорига тегишли ўзгартиш ва қўшимчалар киритилиши баробарида, ҳужжат бир қатор янги бандлар билан ҳам тўлдирилди.
Хусусан, тафтиш инстанцияси жорий этилиши муносабати билан Пленум қарорига янги икки банд қўшилди. Шуни таъкидлаш жоизки, айни ўзгаришларга биноан, Олий суд судьяси тафтиш шикоятини ўрганади.
Ўрганиш давомида юридик аҳамиятга молик бўлган бир қатор ҳаракатларни амалга оширади.
Шунга кўра, агар давлат божи олдиндан тўланмаганлиги учун тафтиш шикояти қайтарилмаган бўлса, шикоятни Олий суднинг тегишли судлов ҳайъатларига кўриб чиқиш учун ўтказиш рад этилганда ҳам, давлат божи умумий асосларда ундирилиши лозимлиги тушунтирилди. Бундай чора эса, Олий судда бу борада мавжуд тушунмовчиликларга ўринли ечим бўлди.
Маъмурий судга мурожаат қилишда кичик тадбиркорлик субъекти томонидан белгиланган ставканинг 50 фоизи миқдорида давлат божи тўланган бўлиб, ариза қаноатлантирилганда, агар жавобгар давлат божини тўлашдан озод этилмаган бўлса, ишни кўриш натижаси бўйича ундан ундириладиган давлат божининг миқдори аризачи томонидан тўлаган сумма билан чегараланиши кўрсатилди. Бу билан судлар ўртасида анчадан буён кечаётган баҳс-мунозараларга чек қўйилиб, амалиётни бирхиллаштиришга замин яратилди.
Бундан ташқари Пленум қарорида тадбиркорлик субъектлари ва жисмоний шахслар «Давлат божи тўғрисида»ги қонуннинг 10-моддаси биринчи қисми 1 ва 11-бандларида назарда тутилган маъмурий судларга бериладиган ариза ва шикоятлар бўйича давлат божи тўлашдан озод қилинганлиги боис иш якуни бўйича уларнинг талаблари қаноатлантиришдан рад қилинган тақдирда — улардан, қаноатлантирилган тақдирда эса, жавобгардан давлат божи ундирилиши тушунтирилди.
Шунингдек, қонуннинг ушбу банди билан тадбиркорлик субъектлари ва жисмоний шахслар айнан қайси тоифадаги ишлар бўйича судларга мурожаат қилганда давлат божи тўлашдан озод қилиниши ҳолатига ойдинлик киритилди.
Шу билан бирга, “Давлат божи тўғрисида”ги қонун талабларидан келиб чиқиб, бир нечта мустақил талабдан иборат бўлган аризалардан давлат божи ҳар бир талаб бўйича, ушбу талаб учун белгиланган тегишли ставкалар бўйича алоҳида ундирилиши, бунда судлар, аризада жавобгар зиммасига муайян мажбурият юклашнинг сўралиши алоҳида талаб эмас, балки ҳуқуқни тиклаш чораси ҳисобланишига эътибор қаратишлари лозимлиги ҳақида тушунтириш берилди. Бу, шубҳасиз, аризачилардан асоссиз равишда ортиқча давлат божи ундирилишининг олдини олишга хизмат қилади.
Шунингдек, Пленум қарорида бир қатор муҳим раҳбарий кўрсатмалар ҳам қўшимча равишда қайд этилди.
Хусусан, жисмоний шахслар нотариал ҳаракатни амалга ошириш, фуқаролик ҳолати далолатномалари ёзувини рўйхатга олиш рад этилганлиги ёхуд ушбу орган мансабдор шахсларининг ҳаракати ё ҳаракатсизлиги юзасидан, шунингдек, давлат рўйхатидан ўтказиш рад этилганлиги ёхуд белгиланган муддатда давлат рўйхатидан ўтказишдан бўйин товлаганлик устидан низолашиш тўғрисидаги ариза ёки шикоят билан судга мурожаат қилишда давлат божи тўлашдан озод этилмаганлиги боис, давлат божи ставкаларига асосан, базавий ҳисоблаш миқдорининг 1 баравари миқдорида давлат божи тўлашлари лозим.
Шунингдек, Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши томонидан фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари манфаатларини кўзлаб берган аризалар рад этилган тақдирда, Ўзбекистон Республикаси Президентининг тегишли қарорига асосан, манфаати кўзлаб ариза киритилган манфаатдор шахслардан давлат божи ундирилмайди. Мазкур қоида ариза кўрмасдан қолдирилган ёки иш юритиш тугатилганда ҳам қўлланилади.
Пленум қарорида Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси молия органлари таркибига кириши сабабли “Давлат божи тўғрисида”ги қонуннинг 10-моддаси биринчи қисми 6-бандига асосан, барча ишлар ҳамда ҳужжатлар бўйича давлат божидан озод этилганлиги юзасидан ҳам тегишли тушунтиришлар берилди.
Айтиш керакки, Пленум қарорида ўз ифодасини топган тушунтиришлар амалиётда ечимини кутаётган муаммоларни бартараф этишда муҳим ҳуқуқий асос бўлади.
Яна бир эътиборга молик жиҳати шундаки, апелляция, кассация ва тафтиш протестлари бўйича тўланиши лозим бўлган почта харажатлари, ишнинг натижасига кўра, тегишли тарафдан ундирилиши лозимлиги ҳақида тушунтириш протестларни асоссиз қайтариш ҳолатларига узил-кесил барҳам беришга хизмат қилади.
Хулоса қилиб айтганда, Олий суд Пленумининг “Маъмурий ишлар бўйича суд харажатларини ундириш амалиёти ҳақида”ги қарорига киритилган ўзгартиш ва қўшимчалар судлар учун жуда зарур. Бу янгиланишлар одил судловни самарали амалга ошириш ва суд харажатларини тўғри тақсимлашда муҳим ҳуқуқий асос сифатида хизмат қилади.
Нодиржон Хаджиматов,
Олий суд судьяси
