ЯРАШУВ ИНСТИТУТИ ВАҚТ СИНОВЛАРИДАН МУВАФФАҚИЯТЛИ ЎТМОҚДА
Инсонпарварлик, бағрикенглик, кечиримлилик ва йиқилганни суяш, адашганга тўғри йўл кўрсатиш каби қадриятларни ўзида мужассам этган ярашув институти бугунги кунда миллий қонунчилигимизда ўзининг теран ифодасини топган эзгу мақсад — инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг кафолатли ҳимоясига хизмат қилмоқда.
Мустақилликнинг дастлабки йилларида суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ қилиш борасида муҳим вазифа – ўтмиш асоратларидан имкон қадар тезроқ халос бўлиш, шахс, унинг яқинларига жисмоний ва маънавий азоб берадиган, унинг қадр-қимматини камситадиган жазо турлари, жазолашнинг репрессив усулларидан воз кечиш, озодликдан маҳрум қилиш ҳолатларини қисқартириш ҳисобига қонунчиликка адолат ва инсонпарварлик тамойилларини кенгроқ жорий этиш зарур эди.
Шу мақсадда ривожланган демократик давлатларда муваффақиятли қўлланилиб келинаётган тамойил ва талабларга жавоб берадиган мезонлар асосида ҳуқуқбузарлик ва жазо тизими қайта кўриб чиқилиб, амалдаги Жиноят, Жиноят-процессуал ҳамда Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексларга бир қатор янги институтлар киритилди. Айниқса, бу борада 2001 йил 29 августдаги қонун билан жиноий жазоларнинг либераллаштирилиши муҳим аҳамиятга эга бўлганини алоҳида таъкидлаш зарур.
Ушбу қонун асосида миллий қонунчилигимизда илк марта ярашув институти жорий этилди. Жиноят кодексининг 66-1-моддасида ярашилгани муносабати билан шахсни жиноий жавобгарликдан озод қилиш назарда тутилди.
Мазкур ҳуқуқий институт жорий этилгандан буён ўтган қарийб йигирма тўрт йил давомида у янада такомиллаштирилиб, амалда қўлланиш доираси тобора кенгайиб бормоқда. Бу, ўз навбатида, ярашув институти жиноий-ҳуқуқий муносабатларни эркинлаштириш ва фуқароларнинг қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилишда самарали восита сифатида хизмат қилаётганини кўрсатади.
Ярашув институти эндиликда маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги ишларда ҳам қўлланила бошланганини алоҳида таъкидлаш керак. Бунга 2021 йил 4 октябрдаги “Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига қўшимча ва ўзгартишлар киритиш ҳақида”ги қонун ҳуқуқий асос бўлиб хизмат қилмоқда.
Ушбу қонунга асосан, ярашилгани муносабати билан шахсни маъмурий жавобгарликдан озод қилиш асослари Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 21-2-моддасида белгилаб қўйилди. Унга кўра, 15 турдаги маъмурий ҳуқуқбузарликни содир этган шахс ўз айбига иқрор бўлса, жабрланувчи билан ярашса ва етказилган зарарни бартараф этса, суд уни маъмурий жавобгарликдан озод қилиб, ишни тугатиши мумкин.
Шу ўринда ҳаётий мисолларга эътибор қаратадиган бўлсак, ҳуқуқбузар Ж. Қиличев (исм-шарифлар ўзгартирилган) ўз автомашинаси билан Д. Давроновнинг йўлини тўсган, унинг шаъни ва қадр-қимматини қасддан камситиб, ҳақорат қилган. Шундан сўнг Д. Давронов ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идорага мурожаат қилишга мажбур бўлади…
Суд мажлисида Ж. Қиличев ўзининг қилмиши оқибатини тушуниб етгани, бундан қаттиқ пушаймон эканини билдирди. Жабрланувчи Д. Давронов ўзидан астойдил кечирим сўрагани учун Ж. Қиличевнинг узрини қабул қилганини, улар ўзаро ихтиёрий ярашишганини, шу муносабат билан маъмурий ишни тугатишни сўради.
Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 21-2-моддасига мувофиқ, ушбу кодекснинг 41-моддасида назарда тутилган маъмурий ҳуқуқбузарликни содир этган шахс, агар у ўз айбига чин дилдан иқрор бўлса, жабрланувчи билан ярашса ва етказилган зарарни бартараф этса, маъмурий жавобгарликдан озод этилиши белгиланган.
Суд Ж. Қиличев ва жабрланувчининг ярашганлик тўғрисидаги аризаларини инобатга олиб, ишни Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 271-10-моддаси 1-бандига мувофиқ, ҳаракатдан тугатишни лозим топди. Шунингдек, жабрланувчига ушбу иш юзасидан такроран судга шикоят қилиш ҳуқуқини йўқотганлиги тушунтирилди.
Мухтасар айтганда, агар ярашув институти амалиётга жорий этилмаганда, Ж. Қиличев ҳуқуқбузар сифатида қилмишидан қанчалик пушаймон бўлмасин, барибир жазога тортилар, натижада оиласи, маҳалла-кўй олдида юзшувут бўлиб қоларди. Ярашув институти уни ана шундай хижолатпазликдан халос этди ва ҳаётда ҳар қандай қилмиш жазосиз қолмаслиги тўғрисида тасаввур уйғотди.
Ғиёсиддин Ялгашев,
Навоий вилояти суди раиси ўринбосари –
жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати раиси
