ОИЛА – МУҚАДДАС МАСКАН
Фарзанд тарбияси ва таъминоти билан боғлиқ жараён ота-она зиммасига алоҳида масъулият юклайди
Дунёда ота-оналик мартабасидан улуғроқ бахт бўлмаса керак. Аммо ҳаётда бундай юксак мартабадан воз кечадиган, ўз дилбандидан юз ўгириб, уларни тирик етимга айлантираётган кимсалар ҳам учраб туради.
Қонунда фарзандига етарлича ғамхўрлик кўрсатмасдан, уларнинг соғлиғи, жисмоний, руҳий, маънавий ва ахлоқий жиҳатдан бекаму кўст камол топишларига қайғурмасдан келаётган ота-оналар суд тартибида ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши белгилаб қўйилган.
Албатта, ота-оналик ҳуқуқи фуқароларнинг энг олий ва дахлсиз ҳуқуқларидан ҳисобланиб, улар бу ҳуқуқдан қонунда бевосита ва аниқ белгилаб қўйилган асослар мавжуд бўлган алоҳида ҳолларда охирги чора сифатида маҳрум қилиниши мумкин. Ота-онанинг болаларга муносабати хусусиятларини аниқлаш мақсадида, ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш тўғрисидаги ишлар, қоидага кўра, суд мажлисида жавобгарнинг иштирокида кўриб чиқилади.
Шу ўринда ҳаётий мисолга эътибор қаратсак, Жавлон Тоштемиров билан Жамила Камолхонова (исм-шарифлар ўзгартирилган) ўзаро турмушлари давомида қиз фарзандли бўлишган. Аммо Ж. Тоштемиров фарзандини боқиш, таълим-тарбия бериш каби зиммасидаги мажбуриятларини бажариш ўрнига уни онаси билан қаровсиз қолдириб, ташлаб кетади. Ўзи эса, бошқа бир аёл билан турмуш қуриб, фарзандли бўлади.
Афсуски, она бўлмиш Ж. Камолхонова ҳам моддий шароити оғир ва муқим яшаш жойига эга бўлмаганлиги туфайли қизидан воз кечади. Оқибатда вояга етмаган О. Баҳромжонова Юнусобод тумани “Инсон” ижтимоий хизматлар маркази, “Болаларни ҳимоя қилиш шўъбаси” ва Тошкент шаҳар Болалар уйи билан тузилган икки томонлама битим асосида Тошкент шаҳар Болалар уйига жойлаштирилади.
Шундан сўнг даъвогар – Тошкент шаҳар Юнусобод тумани прокурори вояга етмаган О. Баҳромжоновага ижтимоий мақом бериш, уни таълим олиши, ижтимоий ёрдам ва уй-жой билан таъминланиши учун тўлиқ давлат таъминотига ўтказиш, шунингдек, жавобгар – Ж. Тоштемиров ва Ж. Камолхоновани ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилишни сўраб, судга ариза билан мурожаат қилди.
Судда аниқланган ҳолатларга қараганда, Ж. Тоштемиров ва Ж. Камолхонова 2022 йилда туғилган фарзанди О.Баҳромжоновага таълим-тарбия бериш борасидаги мажбуриятларини бажаришдан бош тортиб келган, болага моддий ва маънавий томондан ёрдам бермаган. Ўтган давр мобайнида улар фарзанди Ойдинага нисбатан ота-оналик меҳрини ҳам бермаган, ҳатто унинг турмуш тарзи ва яшаш шароити билан ҳам қизиқишмаган.
Суд мажлисида даъвогар – Тошкент шаҳар Юнусобод тумани прокурори катта ёрдамчиси Р. Қосимов даъво аризасини қувватлаб, “Инсон” ижтимоий хизматлар маркази томонидан жавобгарлар – Ж. Тоштемиров ва Ж. Камолхонованинг вояга етмаган фарзанди О. Баҳромжоновадан воз кечиб, ота-оналик мажбуриятини бажаришдан бош тортганлик ҳолатлари ўрганиб чиқилганини инобатга олиб, уларни ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш ва алимент ундиришни сўради.
Судда сўралган жавобгар Ж. Тоштемиров айбини инкор этмади. Аксинча, боласи туғилганидан бери ундан хабар олмаганлигини тасдиқлади.
Жавобгар Ж. Камолхонова эса, суд мажлисининг вақти ва жойи тўғрисида огоҳлантирилганига қарамай, номаълум сабабларга кўра, судга келмади.
Айтиш керакки, Оила кодексининг 73-моддаси талабига кўра, ота-она ўз болаларини тарбиялаш ҳуқуқига эга ва тарбиялаши шарт. Ота-она ўз болаларининг тарбияси ва камолоти учун жавобгардир. Улар ўз болаларининг соғлиғи, жисмоний, руҳий, маънавий ва ахлоқий камолоти ҳақида ғамхўрлик қилишлари лозим. Ота-она ўз болаларини тарбиялашда бошқа барча шахсларга нисбатан устун ҳуқуққа эга. Ота-она болаларининг қонун ҳужжатларида белгиланган зарур даражада таълим олишини таъминлаши шарт.
Шунингдек, ушбу кодекснинг 79-моддасида ота-она ё улардан бири ота-оналик мажбуриятларини бажаришдан бош тортса, шу жумладан, алимент тўлашдан бўйин товласа, узрсиз сабабларга кўра, ўз боласини туғруқхона ёки бошқа даволаш муассасасидан, тарбия, аҳолини ижтимоий ҳимоялаш муассасаси ва шунга ўхшаш бошқа муассасалардан олишдан бош тортса, ота-оналик ҳуқуқини суиистеъмол қилса, ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши белгилаб қўйилган.
Оила кодексининг 80-моддасига асосан, ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш суд тартибида амалга оширилади. Кодекснинг 96, 99-моддаларида эса, ота-она вояга етмаган фарзандларига таъминот бериши шартлиги, вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота ё онадан суднинг ҳал қилув қарорига асосан алимент ундирилиши, алимент суд томонидан ота-онанинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва (ёки) бошқа даромадининг бир бола учун — тўртдан бир қисми миқдорида ундирилиши белгиланган.
Шу асосда Ж. Тоштемиров ва Ж. Камолхонова суд қарори билан ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилинди. Уларнинг ҳар биридан ойлик иш ҳақи ва бошқа даромадларининг 1/4 қисми миқдорида вояга етмаган фарзанди О. Баҳромжонова фойдасига алимент ундириш белгиланди.
Буларни баён этишдан мақсад шуки, бу ҳаётда инсон учун ота ва она бўлиш, фарзандига меҳр-муҳаббат бериш, уни баркамол инсон бўлиб вояга етказишдан ортиқ бахт ҳам, мақсад ҳам йўқ. Шундай экан, фарзанд — оила таянчи, авлодлар давомчиси эканини ҳеч қачон унутмаслик керак.
Назира Узакова,
Тошкент шаҳар судининг
судья катта ёрдамчиси
