НОЧОР ҚОЛГАН МУЛК ЭГАСИ СУДГА МУРОЖААТ ҚИЛДИ ВА АДОЛАТЛИ ҚАРОРДАН КЎНГЛИ ТАСАЛЛИ ТОПДИ
Маълумки, мамлакатимизда мулк ҳуқуқининг дахлсизлиги ва муддатсизлиги қонун билан мустаҳкамлаб қўйилди.
Бу ҳақда фикр юритганда, аввало, Конституциямизнинг 66-моддасида мулкдор ўзига тегишли бўлган мол-мулкка ўз хоҳишича эгалик қилади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади. Мол-мулкдан фойдаланиш атроф-муҳитга зарар етказмаслиги, бошқа шахсларнинг, жамият ва давлатнинг ҳуқуқларини ҳамда қонуний манфаатларини бузмаслиги керак, деган қоида белгиланганини қайд этиш жоиз.
Мазкур конституциявий қоида амалдаги Фуқаролик кодексида ҳам ўзининг теран ифодасини топган. Хусусан, кодекснинг 164-моддасига кўра, мулк ҳуқуқи шахснинг ўзига қарашли мол-мулкка ўз хоҳиши билан ва ўз манфаатларини кўзлаб, эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, шунингдек, ўзининг мулк ҳуқуқини, ким томонидан бўлмасин, ҳар қандай бузишни бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқидан иборатдир. Мулк ҳуқуқи муддатсиздир.
Судда кўрилган бир фуқаролик иши мисолида фикримизни давом эттирадиган бўлсак, Баҳринисо Ражабова (исм-шарифлар ўзгартирилди) Сафарали Ўрозов билан қонуний тартибда никоҳдан ўтиб, уч нафар фарзандли бўлишган. Фарзандлари вояга етганида тўсатдан оиланинг бошига мусибат тушади, оила бошлиғи С. Ўрозов 2011 йилнинг 13 августида вафот этади.
Оиладаги йўқотишдан сўнг уч-тўрт йил ўтгач, Б. Ражабова ва унинг фарзандлари Рустам, Равшан ҳамда Динаралар хорижга ишлаш учун кетишади. Уйдан Баҳринисонинг онаси З. Оллоёрова хабар олиб турарди.
Содда ва ишонувчан онахон ижарада туриш учун жой сўраб келишса, уй эгаларининг рухсатисиз нотаниш оилани вақтинча яшаб туриш шарти билан ҳовлига киритади. Шу тариқа Ф. Аширматов ва унинг оила аъзолари марҳум С. Ўрозовга тегишли уй-жойда яшай бошлайди.
Воқеанинг давоми шундай кечади: Б. Ражабова фарзандлари билан Самарқандга қайтиб келса, С. Ўрозовга тегишли Самарқанд шаҳар, Н. кўчасидаги уйда нотаниш оила яшаётганини кўришади. Энг ёмони, жавобгар Ф. Аширматов “ҳовли меники, сизларнинг ҳаққингиз йўқ” деб уларни уйига киритмайди.
Шундан сўнг Б. Ражабова судга мурожаат қилади. Фуқаролик ишлари бўйича Самарқанд шаҳар судининг ҳал қилув қарори билан даъвогарнинг даъвоси қаноатлантирилади.
Бироқ Самарқанд вилоят суди фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати апелляция инстанциясининг ажрими билан биринчи босқич судининг ушбу ҳал қилув қарори бекор қилинади. Бунга даъвогар Б. Ражабова ва фарзандлари марҳум С. Ўрозовнинг номидаги уй-жойга нисбатан меросхўр деб топилмаганлиги асос бўлади.
Шундан сўнг Б. Ражабованинг навбатдаги даъво аризасини мазмунан муҳокама қилган фуқаролик ишлари бўйича Самарқанд шаҳар суди ўзининг ҳал қилув қарори билан даъвони қаноатлантирди. Суднинг ҳал қилув қарорига кўра, марҳум С. Ўрозовга тегишли бўлган уй-жойнинг 3/4 қисмига Б. Ражабова ва 1/4 қисмига ўғли Р. Ўрозов қонун бўйича меросхўр деб топилди. Даъвогарлар уй-жойга нисбатан мулк ҳуқуқини давлат рўйхатидан ўтказишди.
Фуқаролик ишлари бўйича Пастдарғом туман суди очиқ суд мажлисида даъвогар Б. Ражабованинг жавобгарлар Файзулла ва Фазлиддин Аширматов, Шаҳноза ва Дилшода Аширматоваларга нисбатан уй-жойдан чиқариш ҳақидаги даъво аризаси асосида юритилган фуқаролик иши қайта кўриб чиқилди.
Суд низоли ишни кўришда мақола аввалида келтирилган қонун талабларига риоя қилди. Иш ҳолатидан аниқ бўлишича, Б. Ражабова низоли уй-жойнинг 3/4 қисмига меросхўр деб топилган ва фақат шу қисмининг мулкдори. Қолган 1/4 қисмига Р. Ўрозов меросхўр ҳисобланади.
Бундай ҳолатда суд даъвогарнинг даъво талаби асосли деган тўхтамга келди.
Масаланинг яна бир эътиборли тарафи — жавобгарлар Б. Ражабованинг яқин қариндоши эмас. Низоли уйда улар рўйхатда турмасдан, уй-жой мулкдорининг рухсатисиз 2015 йилдан буён яшаб келишган, холос.
Тарафлар ўртасида уй-жойда яшаш бўйича бирон-бир келишув тузилмаган. Жавобгарлар ўз ихтиёрлари билан низоли уй-жойдан чиқиб кетишмаган.
Суднинг ҳал қилув қарори билан ушбу даъво аризаси қаноатлантирилди.
Жавобгарлар Файзулла ва Фазлиддин Аширматов, Шаҳноза ва Дилшода Аширматовалар низоли уй-жойдан мажбурий равишда чиқарилди.
Гувоҳи бўлганингиздек, ночор қолган фуқаро ўзининг мулк ҳуқуқи бузилганини бартараф этиш учун судга мурожаат қилди ва адолатли қарордан кўнгли тасалли топди. Қонун устуворлиги таъминлангани, одил судлов амалга ошгани даъвогар томон ва уларни яқиндан билган, таниган кишиларда мустақил суд ҳокимиятига нисбатан ишончни оширди.
Жамшид ФАЙЗУЛЛАЕВ,
фуқаролик ишлари бўйича
Пастдарғом тумани
суди судьяси
