МУЛК ҲУҚУҚИ СУДДА КАФОЛАТЛИ ҲИМОЯ ҚИЛИНДИ
Мамлакатимизда ҳар бир шахснинг мулк ҳуқуқи қонун билан кафолатланган. Зотан, уй-жойга эга бўлиш оила фаровонлиги ва мустаҳкамлигини таъминлашнинг муҳим шартидир. Элмурод Адизов (исм-шарифлар ўзгартирилди) ҳовли жой сотиб олиш ниятида юрганда, Иттифоқ маҳалласида яшовчи Ҳалимахон Дониёрова уйини сотмоқчи эканлигини эшитиб қолади.
Сотиладиган ҳовли Э. Адизовга маъқул тушди. Фақат кўчиб киришдан олдин енгилгина таъмирдан чиқарилса, бинойидек бўлади. Қисқаси, сотувчи ва харидор ўртасида ҳовли 170 миллион сўмга баҳоланди. Шу нархга иккиси ҳам рози бўлади.
Қисқаси, хусусий амалиёт билан шуғулланувчи нотариус томонидан 2024 йил 6 март куни олди-сотди шартнома расмийлаштирилиб, реестрга 202401461001453-рақам билан қайд этилади. Шартномада Ҳ. Дониёрова ўзига тегишли бўлган Сайхунобод тумани, “Иттифоқ” маҳалла фуқаролар йиғинининг Алишер Навоий шоҳ кўчасидаги Н.-уйни Э. Адизовга сотгани, пулни ушбу шартномани имзолаш арафасида тўлиқ олгани қайд қилинган.
Бундан ташқари шартноманинг 9-бандида Фуқаролик кодексининг 488-моддасига асосан, ушбу уй-жойда доимий рўйхатда турувчи шахслар борлиги ҳақида “Нотариус” ААТ орқали олинган ИИВнинг маълумотномаси мавжуд. Уйда доимий рўйхатда турувчи Шаҳноза Алиева ва Эътиборхон Олимова шартнома имзоланганидан сўнг бир ой муддатда турар-жойни бўшатиш ҳамда рўйхатдан чиқиш мажбуриятини олиши кўрсатилган.
Уй-жойнинг янги эгаси Э. Адизов олди-сотди шартномасига асосан, мулкни 2024 йилнинг 30 март куни кадастр идорасидан давлат рўйхатидан ўтказади. Шу тариқа уй қонуний тартибда унинг хусусий мулкига айланади.
Хуллас, Ҳ. Дониёрова, Ш. Алиева ва Э. Олимова уйни бир ой муддатда бўшатиб бериши, Э. Адизов эса, уй-жойни енгил таъмирлаб, оиласи билан кўчиб кириши керак эди.
Аммо доимий рўйхатда турган шахслар уйни бўшатишни пайсалга солишади. Бу пайтда Э. Адизов хорижга ишга кетган, унинг ўрнига отаси С. Адизов бир неча марта доимий рўйхатда турганлардан уйни бўшатишни илтимос қилади. Аммо бундан бирон-бир натижа чиқмагач, маҳалла оқсоқоллари билан бирга бориб, уйни бўшатишни сўрашади.
Бироқ жавобгарлар ўз ихтиёри билан уйдан чиқишдан бош тортишади.
Шундан сўнг Э. Адизов хориждаги ишини ташлаб, ортига қайтишга мажбур бўлади. Ўз навбатида, у ҳам жавобгарлардан уйни бўшатишни бир неча марта илтимос қилади. Аммо бундан ҳам бирон натижа чиқмагач, у пулни қайтаришни талаб қилади. Лекин жавобгарларнинг ваъдасининг адоғи кўринмайди. Шу боис Э. Адизов жавобгарлар — Ҳалимахон Дониёрова, Шаҳноза Алиева ва Эътиборхон Олимовага нисбатан уй-жойдан мажбурий тартибда чиқариш ҳақидаги даъво аризаси билан судга мурожаат қилади.
Маълумки, судларда ҳар қандай низо Конституция ва қонунлар талаби асосида холис, шаффоф ва адолатли кўриб чиқилиб, ҳал этилади. Бу гал ҳам шундай бўлди.
Бу ҳақда батафсил тўхталадиган бўлсак, Конституциямизнинг 55-моддасига биноан, ҳар ким ўз ҳуқуқ ва эркинликларини қонунда тақиқланмаган барча усуллар билан ҳимоя қилишга ҳақли.
Шунингдек, Асосий Қонунимизнинг 65-моддасига асосан, Ўзбекистон Республикасида барча мулк шакллари тенг ҳуқуқли ва ҳуқуқий жиҳатдан ҳимоя қилинади.
Хусусий мулк дахлсиздир. Мулкдор ўз мол-мулкидан қонунда назарда тутилган ҳоллардан ва тартибдан ташқари ҳамда суднинг қарорига асосланмаган ҳолда маҳрум этилиши мумкин эмас.
Фуқаролик кодексининг 164-моддасига кўра, мулк ҳуқуқи шахснинг ўзига қарашли мол-мулкка ўз хоҳиши билан ва ўз манфаатларини кўзлаб эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, шунингдек, ўзининг мулк ҳуқуқини ким томонидан бўлмасин, ҳар қандай бузишни бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқидан иборатдир. Мулк ҳуқуқи муддатсиздир.
Суд юқорида қайд этилган қонун талабларига асосан, Э. Адизовнинг даъво аризасини қаноатлантирди.
Мухтасар қилиб айтганда, бузилган мулк ҳуқуқи судда адолатли ечим топди. Бунга гувоҳи бўлганингиздек, адолат ва демократик тамойиллар ўзининг теран ифодасини топган амалдаги қонунларимиз асос бўлди.
Алишер НАМОЗОВ,
фуқаролик ишлари бўйича
Сирдарё туманлараро
судининг судьяси
