ЖИНОЯТ ОҚИБАТИДА ЕТКАЗИЛГАН ЗАРАР СУД ТОМОНИДАН УНДИРИБ БЕРИЛДИ
Бош Қомусимизнинг 55-моддасида ҳар кимга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш ҳуқуқи кафолатланган. Мазкур конституциявий қоида Зафаржон Зиёбоевнинг бузилган ҳуқуқи тикланишида ҳам муҳим ҳуқуқий асос бўлди.
Гап шундаки, З. Зиёбоев 2023 йилнинг август ойида бир танишидан “Gentra” русумли автомашина сотиб олади. Бунинг учун эса, акциядорлик тижорат “Капиталбанк”нинг Наманган филиалидан 173 миллион сўм миқдорида кредит олади. Аммо орадан 2 ой ўтгач, у кредит қарзини қайтаришга қийналиб қолади. Шу боис автомашинани сотишга мажбур бўлади, бу ҳақида таниш-билишларига айтади. 2023 йил 12 октябрь куни Тўрақўрғон туманида яшовчи Шермуҳаммад Бахтиёров автомашинага харидор бўлади. Келишувга кўра, улар Наманган шаҳрининг Давлатобод туманида учрашишади. З. Зиёбоев Ш. Бахтиёровга автомашинанинг ҳужжатларини кўрсатар экан, уни банк кредити эвазига сотиб олганини билдиради.
— Хавотир олманг, кредит қарзларини ўзим тўлайман, — дейди у савдолашиш жараёнида.
Бинобарин, З. Зиёбоев транспорт воситасини 4 500 АҚШ долларига сотишга рози бўлади. Натижада Ш. Бахтиёров унга 2 000 АҚШ доллари беради, қолганини эса, бир ой муддатда беришини айтади.
Аммо орадан бир ой ўтгач, у 500 АҚШ доллари беради-да, қолган 2 000 АҚШ долларини яна насия қилади. Аслида у қолган қарзни бермоқчи эмасди. Буни сезган З. Зиёбоев автомашинани қайтариб беришини талаб қилади. “Мен берган пулларингизни қайтараман”, дейди у телефон орқали суҳбатда. Лекин шунда ҳам Ш. Бахтиёров турли баҳоналарни рўкач қилиб, уни алдайди. Бу орада банк масъуллари кредитдан юзага келган қарздорликни тўлашни талаб қилишади. Оқибатда З. Зиёбоев автомашина учун олган 2 000 АҚШ долларини ҳам кредит қарздорлигини қоплашга сарфлайди. Вазият шундай бўладики, у автомашинани қайтариб олса ҳам ўзига насиб этмайди. Негаки, кредит қарздорлиги ошиб кетиб, автомашинани сотишга мажбур бўлади.
Буни қарангки, Ш. Бахтиёровнинг қилмишлари туфайли у яна оғир аҳволга тушади. Яъни Ш. Бахтиёров автомашинанинг яп-янги ғилдиракларини ечиб олиб, ўрнига яроқсиз ҳолга келганини қўйган экан. Қолаверса, у бир неча марта йўл ҳаракати қоидаларини бузгани боис маъмурий жарималарни тўлаш ҳақидаги огоҳлантириш хабарномалари ҳам З. Зиёбоевнинг яшаш манзилига келган.
Қисқаси, З. Зиёбоев тоқати-тоқ бўлиб, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идорага мурожаат қилди.
Буёғини сўрасангиз, З. Зиёбоев Ш. Бахтиёровнинг фириб тўрига илинган ягона жабрланувчи эмас экан. Чунки унинг мурожаатини ўрганиш мобайнида яна бошқа шахслардан ҳам айни мазмунда шикоятлар келиб тушгани аён бўлади. Натижада фирибгарга нисбатан жиноят иши қўзғатилди. Жиноят ишлари бўйича Янгиқўрғон тумани судининг 2024 йил 10 июндаги ҳукмига мувофиқ, судланувчи Жиноят кодексининг 168-моддаси 3-қисми “б” банди билан айбдор деб топилиб, тегишли жазога маҳкум этилади.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, суд ҳукмида жабрланувчиларга ушбу жиноят иши доирасида ўзларига етказилган моддий ва маънавий зарарларни ундириш юзасидан фуқаролик ишлари бўйича судга мурожаат қилиш ҳуқуқи тушунтирилади. Бинобарин, З. Зиёбоев Ш. Бахтиёровдан 55 984 981 сўм моддий, 15 000 000 сўм маънавий зарарни ундириб беришни сўраб, фуқаролик ишлари бўйича Чуст туманлараро судига даъво аризаси билан мурожаат қилди.
Суд мажлисида аён бўлдики, З. Зиёбоев фирибгарнинг лафзсизлиги туфайли 2023 йил 12 октябрдан 2024 йил 1 май кунига қадар банкка 27 150 000 сўм кредит қарзи ва фоизларини тўлаган. Шунингдек, банкнинг даъвоси бўйича кредит маблағини ундириш юзасидан чиқарилган суднинг ҳал қилув қарорида 7 045 000 сўм миқдорида давлат божи ундирилиши белгиланган. Бу тўлов ҳам З. Зиёбовнинг зиммасига тушган. Қолаверса, ИИБ ЙҲХБ томонидан ҳисобланган жарималар учун 6 409 500 сўм миқдоридаги тўловларни амалга оширган. Якка тартибдаги тадбиркор О. Исматов томонидан берилган маълумотномага кўра, Ш. Бахтиёровнинг автомашинага етказган зарари 15 380 000 сўмни ташкил этган. Шунга қарамай, З. Зиёбоев суд жараёнида маънавий зарарни ундиришдан воз кечди.
Айтиш керакки, Фуқаролик кодексининг 985-моддасида ғайриқонуний ҳаракат (ҳаракатсизлик) туфайли фуқаронинг шахсига ёки мол-мулкига етказилган зарар, шунингдек, юридик шахсга етказилган зарар, шу жумладан, бой берилган фойда зарарни етказган шахс томонидан тўлиқ ҳажмда қопланиши белгиланган. Ана шу асосларга таянган суд Ш. Бахтиёровдан З. Зиёбоев фойдасига 55 984 500 сўм жиноят оқибатида етказилган моддий зарар ҳамда 714 000 сўм суд харажатларини ундириш ҳақида ҳал қилув қарори қабул қилди.
Афсуски, Ш. Бахтиёров сингари айрим фирибгар кимсалар мамлакатимизда қонун устувор экани, жиноий қилмиш ҳеч қачон жазосиз қолмаслигини хаёлларига келтирмайди. Суднинг қора курсисига ўтириб, кўзлари очилганда эса, кеч бўлади.
Отамурод СИДДИҚОВ,
фуқаролик ишлари бўйича
Чуст туманлараро суди судьяси
