ТУНГИ ТЕКШИРУВ ЁКИ ИШДАН БЎШАТИШ – КЎНГИЛ ХОҲИШИ ЭМАС
Мамлакатимизда фуқароларнинг эркин иш танлаш, адолатли ва хавфсиз меҳнат шароитларида ишлаш ҳамда ишсизликдан ҳимояланишига бўлган ҳуқуқлари амалда кафолатланган. Яъни амалдаги мустаҳкам қонунчилик базаси ҳеч кимни асоссиз, ғайриқонуний тарзда ишдан бўшатилишига йўл қўймайди. Қуйидаги фуқаролик иши шу ҳақда.
Темир йўл созловчиси ва тўсиқлари қўриқчиси вазифасида ишлаган Б. Фармонов ва М. Сайфиев (исм-шарифлар ўзгартирилган) жавобгар – “Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик жамияти Бухоро минтақавий темир йўл бўлими унитар корхонаси “Зиёвуддин” темир йўл масофасига нисбатан меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги буйруқни ғайриқонуний деб топиб, ишга тиклаш, мажбурий прогул кунлари учун иш ҳақи ва маънавий зарар ундириб бериш ҳақида судга даъво аризаси билан мурожаат қилди. Даъвогарларнинг даъво аризалари судда бирлаштириб кўрилди.
Меҳнат низосининг келиб чиқиш сабаблари шуки, “Зиёвуддин” темир йўл масофаси касаба уюшмаси раиси Т. Бобожонов билан техник бўлим етакчи муҳандиси С. Жалилов 2023 йил 27 сентябрдан – 28 сентябрга ўтар кечаси тунги соат иккиларда Бегали Фармоновнинг хизмат вазифасини қандай бажараётгани бўйича кутилмаган текшириш ўтказади.
Эртаси куни эса, Бухоро минтақавий темир йўл узели унитар корхонаси юқори тезликдаги участкада ҳаракат хавфсизлигини таъминлаш бўлими бошлиғи ўринбосари С. Бурҳонов ва бўлим етакчи муҳандиси Д. Файзиқулов тунги соат бир-у қирқларда М. Сайфиевнинг иш фаолиятини тўсатдан текширишга келишади. “Зиёвуддин” темир йўл масофаси бошлиғи А. Қудратовнинг 2023 йил 9 октябрдаги буйруғига кўра, текшириш натижаларига асосан Б. Фармонов ва М. Сайфиев билан тузилган меҳнат шартномалари бекор қилинади.
Даъвогар Б. Фармонов суд мажлисида текширувчилар келган пайтда ухламагани, телефонга олинган видеотасвирида ҳам бу ҳолат акс этгани, шунингдек, бу ҳақдаги далолатнома текшириш жойида эмас, балки эртаси куни корхонада компьютерда ёзилгани, бироқ унга имзо қўймаганини таъкидлади. Унинг қайд этишича, қонун талабига кўра, далолатнома ҳодиса содир бўлган жойнинг ўзида қўлда ёзилиши керак, аммо ушбу далолатнома процессуал тартиблар, қонунчилик талабалари бузилган ҳолда расмийлаштирилган.
Шунингдек, судда даъвогар бундан олдин иш фаолияти давомида бирон марта интизомий жавобгарликка тортилмагани, қарамоғида икки нафар вояга етмаган фарзанди борлиги, оилада ягона боқувчи экани, иш жойида ходимлар учун талаб даражасида шарт-шароит яратиб берилмаган бўлса-да, иш берувчи томонидан унга оғир интизомий жазо тайинлаганини важ қилиб, кўрсатма берди.
Даъвогар М. Сайфиев ҳам ўзининг даъво аризаси ва судда 2023 йилнинг 28 сентябрдан – 29 сентябрга ўтар кечаси соат бир-у, элликларда хизмат хонасига келган текширувчи С. Бурҳонов ва Д. Файзиевни кутиб олганини қайд этди. Текширувчилар унга хизмат юзасидан тушунтириш бериб, телефонларига тасвирга олиб, қайтиб кетишган.
Аммо 2023 йил 3 октябрь куни “Зиёвуддин” темир йўл масофаси масъул ходимлари даъвогар М. Сайфиевни чақириб, ўша текшириш ўтказилган тунда иш пайтида ухлаб ётганлиги тўғрисида далолатнома тузилганини айтишган…
Суд мажлисида жавобгар вакиллари М. Бобобеков ва Д. Тиловмуродовнинг кўрсатмалари ҳам эшитилди. Улар даъво талабларини тан олмасдан, даъвогарлар далолатномалар билан таништирилмаган бўлса-да, бироқ бошлиқ томонидан ўтказилган мажлисда далолатномалар ўқиб эшиттирилганини билдиришди.
Иш ҳужжатларида:
• текшириш далолатномалари;
• касаба уюшмаси раиси номига Б. Фармонов ва М. Сайфиев ички тартиб меҳнат қоидаларини бузгани сабабли Меҳнат кодексининг 161-моддаси 2-қисми, 5-бандига асосан, улар билан тузилган меҳнат шартномасини бир томонлама бекор қилишга розилик берилиши сўралган хатлар;
• касаба уюшмаси қўмитаси раиси томонидан А. Қудратов номига даъвогарлар билан тузилган меҳнат шартномасини бир томонлама бекор қилишга розилик берилиши маълум қилинган хатлар мавжуд.
Суд мазкур низога адолатли ечим топишда Олий суд Пленумининг 2023 йил 20 ноябрдаги “Судлар томонидан меҳнат шартномасини бекор қилишни тартибга солувчи қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги қарори раҳбарий тушунтиришларига риоя қилди.
Хусусан, ушбу қарорнинг 65-бандида судлар ходим билан меҳнат шартномаси бекор қилинишининг қонунийлигини буйруқда кўрсатилган асослар бўйича текшириши лозимлиги алоҳида кўрсатилган. Меҳнат муносабатининг бекор қилинишини суд бошқа асосда кўришга ҳақли эмас.
Меҳнат кодексининг 161-моддаси 1-қисми талабига биноан эса, номуайян муддатга тузилган меҳнат шартномасини, шунингдек, муддати тугагунига қадар муддатли меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббусига кўра, бекор қилиш асосланган бўлиши керак.
Мазкур модданинг 2-қисми 5-банди талабига кўра, ходимнинг ўз меҳнат мажбуриятларини бир марта қўпол равишда бузганлиги меҳнат шартномасини бекор қилишнинг асосланганлигини билдиради. Ходим билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилишга олиб келиши мумкин бўлган меҳнат мажбуриятларининг бир марта қўпол равишда бузилишлари рўйхатини белгилаш ушбу Кодекснинг 162-моддасига мувофиқ амалга оширилади.
Суд ана шу қонуний талабларга асосланиб, даъвогарларнинг талаблари асосли деган тўхтамга келди. Негаки, меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги буйруқда асос сифатида касаба уюшмаси қўмитасининг 2023 йил 3 октябрдаги розилик хати ва 2023 йил 28 сентябрь ҳамда 3 октябрь кунларидаги касаба уюшмасининг мажлис қарори деб кўрсатилган.
Бироқ “Зиёвуддин” темир йўл масофаси корхонаси бошлиғи негадир Б. Фармонов ва М. Сайфиев билан меҳнат шартномасини бекор қилишга розилик бериш учун тақдимнома эмас, балки йўлланма хат билан касаба уюшмасига мурожаат қилган. Касаба уюшмаси қўмитаси эса, розилик бериш масаласини касаба уюшмаси қўмитаси ходимлари иштирокида муҳокама қилмаган, йиғилиш ўтказмаган ва йиғилиш баёни ёки касаба уюшмаси қўмитасининг розилик бериш тўғрисидаги қарорини қабул қилмаган.
Меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳақидаги буйруқда касаба уюшмасининг мажлиси қарори деб кўрсатилган ҳужжат, аслида, иш берувчи, яъни “Зиёвуддин” темир йўл масофаси корхонаси бошлиғи А. Қудратовнинг ўрганишлар муҳокамасига бағишланган йиғилиш баёни ҳисобланади.
Суд муҳокамаси чоғида, Б. Фармонов ва М. Сайфиевнинг ички меҳнат тартиб-қоидаларини қўпол равишда бузганликда ифодаланган айбли хатти-ҳаракати ҳам ўз исботини топмади. Текшириш натижасига кўра, даъвогарларни хизмат вақтида ухлаб қолган деб далолатнома тузилган бўлса-да, тақдим этилган ҳар иккала видеотасвирларда уларнинг айнан ухлаб қолганлик ҳолати сезилмайди.
Шу ҳолат юзасидан текшириш жойининг ўзида далолатнома тузилмаган, гувоҳлар, холислар иштироки таъминланмаган. Даъвогарларнинг айбли ҳаракатлари тўғрисидаги далолатнома текширишнинг эртаси куни корхона компьютерида тузилган. У ҳам даъвогарларга таништирилмаган.
Суд даъвогарлар Бегали Фармонов ва Мардон Сайфиевларнинг даъво аризаларини қаноатлантириб, уларга нисбатан чиқарилган меҳнат шартномасини бекор қилиш тўғрисидаги буйруқни ғайриқонуний деб топди. Уларни ишга тиклаш, мажбурий прогул кунлари учун иш ҳақи ва маънавий зарар ундириб бериш тўғрисидаги даъво аризаларини қаноатлантириш тўғрисида ҳал қилув қарори қабул қилди.
Шунингдек, “Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик жамияти Бухоро минтақавий темир йўл узели унитар корхонаси “Зиёвуддин” темир йўл масофасидан Б. Фармонов ва М. Сайфиевнинг ҳар бири фойдасига 2023 йил 9 октябрь кунидан 2024 йил 12 февраль кунига қадар мажбурий прогул учун 21 миллион 159 минг 466 сўмдан иш ҳақи, 5 миллион 289 минг 866 сўмдан маънавий зарар ундирилди.
Шунингдек, дастлаб почта харажатлари учун тўланган суммалар ҳам даъвогарлар фойдасига ундирилиши ҳал қилув қарорида қайд этилди.
Бундан ташқари суд жавобгар ҳисобидан давлат фойдасига 4 миллион 412 минг 757 сўм давлат божи ундирди.
Гувоҳи бўлганингиздек, ишдан бўшатиш — кўнгил хоҳиши эмас.
Фуқароларнинг меҳнат ҳуқуқлари мустаҳкам ҳимоядадир. Шундай экан, бу борада ҳар қандай ғайриқонуний хатти-ҳаракат ёки қонун бузилишига йўл қўйилмайди.
Шуҳрат ҒУЛОМОВ,
фуқаролик ишлари бўйича
Каттақўрғон туманлараро суди судьяси
