ФОЙДАЛАНИЛМАГАН ЕР МАЙДОНИ СУД ҚАРОРИ БИЛАН ЗАХИРАГА ҚАЙТАРИЛДИ
Янги таҳрирдаги Конституциямизнинг 68-моддасига кўра, ер, ер ости бойликлари, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси ҳамда бошқа табиий ресурслар умуммиллий бойликдир, улардан оқилона фойдаланиш зарур ва улар давлат муҳофазасидадир.
Аммо ҳаётда ушбу конституциявий қоидага амал қилмайдиган шахслар ҳам учраб туради. Масалан, Навбаҳор тумани прокуратураси судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, “Эъзозим келажаги” масъулияти чекланган жамиятига ажратилган 2.5 гектар ер майдонига бўлган ҳуқуқни бекор қилиш ва ер майдонини захирага қайтаришни сўраган.
Аниқланишича, Навбаҳор тумани ҳокимининг 2020 йил 17 сентябрдаги 431-сонли қарорига асосан, “Эъзозим келажаги” масъулияти чекланган жамиятига 2.5 гектар ер майдони интенсив боғ барпо этиш учун 10 йил муддатга вақтинчалик фойдаланиш ҳуқуқи билан ажратиб берилган.
Ер кодексининг 20-моддасига кўра, ер участкалари вилоят ва Тошкент шаҳар ҳокимининг қарорига асосан давлат органларига, муассасаларига ва корхоналарига, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига жамоат эҳтиёжлари учун доимий фойдаланишга берилади.
Ер участкасидан доимий фойдаланиш ҳуқуқи белгиланган тартибда давлат рўйхатидан ўтказилиши лозим. Шунга кўра, “Эъзозим келажаги” масъулияти чекланган жамиятига вақтинча фойдаланиш учун ажратилган ер майдонига бўлган ҳуқуқ 2021 йил 25 октябрда давлат рўйхатидан ўтказилган.
Шу ўринда яна қонун талабига эътибор қаратсак, Ер кодексининг 36-моддаси биринчи қисми 10-бандида қишлоқ хўжалиги эҳтиёжлари учун берилган ер участкасидан бир йил мобайнида ва қишлоқ хўжалиги соҳасига тааллуқли бўлмаган эҳтиёжлар учун берилган ер участкасидан икки йил мобайнида фойдаланилмаганида, ер участкаси ёки унинг бир қисмига эгалик қилиш ҳуқуқи ёхуд ундан доимий ёки муддатли фойдаланиш ҳуқуқи, шунингдек, ер участкасини ижарага олиш ҳуқуқи бекор қилиниши белгиланган.
Айтиш керакки, “Эъзозим келажаги” масъулияти чекланган жамияти қонуннинг ушбу талабига риоя этмаган. Яъни иш ҳужжатларида қайд этилишича, жавобгар ўзига ажратилган ер участкасидан талаб даражада фойдаланмаган, томчилатиб суғориш усули асосида боғ ва токзор ташкил этмаган, агротехник тадбирларни ўз вақтида амалга оширмаган.
Албатта, бундай масъулиятсизлик учун қонунда тегишли жавобгарлик белгиланган. Жумладан, ер тўғрисидаги қонунчилик бузилган бошқа ҳолларда ерлардан фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш устидан давлат назоратини амалга оширувчи орган томонидан ер эгаси ёки ердан фойдаланувчи олдиндан огоҳлантирилганидан сўнг туман (шаҳар) ҳокимига ер участкасини олиб қўйиш ҳақида тақдимнома киритилади.
Туман (шаҳар) ҳокими тақдимнома асосида бир ойлик муддатда уни олиб қўйиш ҳақида судга даъво аризаси киритиши лозим. Туман (шаҳар) ҳокими, зарур ҳолларда, ер участкасининг ҳолатини ҳамда ер эгаси ёки ердан фойдаланувчи томонидан ерлардан оқилона фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш юзасидан амалга оширилаётган чора-тадбирларнинг сифатини қўшимча равишда текширишни тайинлашга ҳақли.
Шунингдек, Олий суд Пленумининг 2023 йил 20 ноябрдаги “Судларда ерга оид низоларни кўришда қонунчилик ҳужжатлари нормаларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги қарорида ер участкасига бўлган ҳуқуқларни бекор қилиш масаласи, Ер кодексининг 38-моддасига мувофиқ, ерлардан фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш устидан давлат назоратини амалга оширувчи органнинг ер эгасини ёки ердан фойдаланувчини олдиндан огоҳлантирганидан кейин туман (шаҳар) ҳокимига ер участкасини олиб қўйиш ҳақида киритилган такдимнома асосида туман (шаҳар) ҳокимининг ер участкасига бўлган ҳуқуқни бекор қилиш ва ер майдонини олиб қўйиш ҳақидаги даъво аризасига биноан, суд тартибида ҳал этилиши кўрсатилган.
Суд юқорида қайд этилган қонуний асосларга таянган ҳолда “Эъзозим келажаги” масъулияти чекланган жамиятига ажратилган ер участкасидан уч йилдан ортиқ вақт давомида фойдаланилмаганлиги сабабли ер майдонини туман ҳокимлиги захирасига қайтариш тўғрисидаги ҳал қилув қарори қабул қилди.
Хулоса қилиб айтганда, ер — қут-барака манбаи. Бироқ ундан унумли фойдалангандагина ана шундай бемисл хусусиятларини намоён қилади.
Шундай экан, давлат ва халқ бойлиги бўлган ерни қаровсиз қолдиришга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ.
Бекзод Жумаев,
Навбаҳор туманлараро
иқтисодий суди раиси
