АДОЛАТЛИ ЕЧИМ ТАКРОРИЙ СУД МУҲОКАМАЛАРИ ЖАРАЁНИДА ҚАРОР ТОПДИ

Аввало шуни қайд этиш жоизки, амалдаги қонунчилигимизда ижтимоий ҳаётда юзага келадиган барча низоларга адолатли ечим мавжуд. Бироқ баъзан барвақт хулосага келиш, воқелик моҳиятини ҳар томонлама синчковлик билан ўрганмаслик каби бир томонлама ёки юзаки ёндашувлар оқибатида айрим ҳуқуқий масалалар узоқ вақт давомида ўз ечимини топмай келади. Қуйида ана шундай ҳолатлардан бири ҳақида фикр юритамиз.

Конституциямизда белгиланган ҳуқуқий меъёрларга кўра, ҳар бир фуқаро мулкдор бўлиш, ушбу мулкни тасарруф этиш ва уни кўпайтиришга ҳақли.

Қорақалпоғистон Республикасининг Беруний туманида яшовчи Навбаҳор Абилова 2021 йилнинг январь ойида Бош Қомусимизда белгиланган ана шу тамойилга кўра, мазкур туманнинг “Махтумқули” овул фуқаролар йиғини ҳудудида жойлашган собиқ врачлик пунктини инвестициявий ва ижтимоий мажбуриятлар эвазига олди-сотти шартномаси асосида сотиб олади. Мулк ҳуқуқи тегишли тартибда давлат рўйхатидан ҳам ўтказилади.

Унга асосан, харидор бино учун белгиланган 301 миллион сўмни сотувчи (Қорақалпоғистон Республикаси Давлат активлари бошқармаси) га 2021 йилнинг 19 апрель санасигача тўлаш мажбуриятини зиммасига олади.

Бироқ “Gulxon Durdona Shukur” масъулияти чекланган жамияти раҳбари Навбаҳор Абилова тўлов юзасидан зиммасига олган мажбуриятини бажаришга шошилмайди. Шартнома муддати охирлаган 2021 йилнинг 19 апрелигача белгиланган миқдордаги пулнинг бор-йўғи 11 миллион сўмини тўлайди. 290 миллион сўм насиялигича қолади. У тўловни шартномада белгиланган муддатларда амалга ошириш ҳақида юборилган талабномаларни ҳам оқибатсиз қолдиради.

Шундан сўнг сотув бўйича воситачи ҳисобланган Қорақалпоғистон Республикаси Давлат активлари бошқармаси ўзи ва “Gulxon Durdona Shukur” масъулияти чекланган жамияти ўртасида 2021 йил 25 январда тузилган “РК-388 э”-сонли шартномани бекор қилиш ва мулкни Беруний туман ҳокимлиги тасарруфига қайтаришни сўраб, судга мурожаат қилади.

Суд томонидан даъво талаби қаноатлантирилади.

Бу ҳолат Беруний туманлараро иқтисодий судининг 2023 йил 25 августдаги ҳал қилув қарорида ўз ифодасини топган. Суднинг бу қарори кутилганидек, жавобгар тарафнинг эътирозига сабаб бўлади. Низоли масаланинг муҳокамаси Қорақалпоғистон Республикасининг иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъати апелляция босқичида давом этди. Унда дастлабки босқич судининг ҳал қилув қарорини бекор қилиш ва ишни янгидан кўриш учун тағин Беруний туманлараро иқтисодий судига юбориш юзасидан ажрим чиқарилди. Туманлараро суди мазкур низоли масалани яна бир марта муҳокама қилди. Суд жараёни 2024 йилнинг 8 январида ниҳоясига етди. Факт ва далиллар даъвогарнинг талаби ўринли эканлигини кўрсатди. Унинг сўрови бу гал ҳам қаноатлантирилди. Аммо жавобгар мағлубиятга тан берадиганлар сирасидан эмас, шу боисдан шикоят яна давом эттирилди. Навбатдаги аризани кўриб чиққан Қорақалпоғистон Республика судининг иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъати ўзининг 2024 йил 4 апрелдаги қарори билан биринчи босқич судининг ҳал қилув қарорини ўзгаришсиз қолдирди. Табиийки, эътироз тўлқини бу билан ҳам босилмади. Жавобгар яна юқори турувчи суд органига мурожаат қилиб, ўзи илгари сурган важ ва далилларни атрофлича текширишни сўради. Даъво талаби қабул қилинди. Гал яна судловга етди.

Хуллас, кейинги суд жараёни Хоразмга кўчди: вилоят судининг иқтисодий ишлар бўйича тафтиш ҳайъати иш тафсилотларини атрофлича ўрганди.

Томонларнинг фикр-мулоҳазалари, судга тақдим этилган факт ва далиллар батафсил кўриб чиқилди. Суд мажлисида кўрсатма берган жавобгар тараф – “Gulxon Durdona Shukur” масъулияти чекланган жамияти раҳбари Н. Абилова муқаддам – 2021 йилнинг 25 январида тузилган инвестициявий ва ижтимоий мажбуриятларга оид шартноманинг алоҳида бандига мувофиқ ўзи харид қилган қишлоқ врачлик пункти биносини қайта жиҳозлаш ва уни янги тадбиркорлик шохобчасига айлантириш жараёни давом этаётганлигини билдирди. Ушбу мақсад учун сарфланадиган маблағнинг умумий ҳажми 1 миллиард сўмдан ҳам зиёд эканини баён этди. Унинг айтишича, янги тадбиркорлик субъектини вужудга келтириш учун сарфланаётган катта ҳажмли инвестициявий маблағлар орадаги олди-сотти шартномасида белгиланган тўловни ўз вақтида амалга оширишга жиддий монелик қилган ва ҳозирда маблағ етишмовчилиги билан боғлиқ ушбу муаммони ҳал этиш имконияти пайдо бўлмоқда. Жавобгарнинг ушбу кўрсатмасига қарзни ундиришдан манфаатдор бўлган Давлат активлари бошқармаси ва Беруний туман ҳокимлиги вакиллари эътироз билдиришмади. Аксинча, суд мажлисида сўзга чиққан даъвогар вакили тарафлар ўртасида келишув битими тузилганлигини маълум қилди ва суддан уни тасдиқлашни сўради. Айни шундай мазмундаги сўров бинонинг амалдаги эгаси – туман ҳокимлиги томонидан ҳам ўртага ташланди.

Сирасини айтганда, бу низолашиб келган томонлар учун ҳам, ишнинг адолатли ҳамда қонуний ечимини назарда тутган тафтиш суди ҳайъати учун ҳам айни муддао бўлди.

Муроса ва мадорага не етсин?! Бинобарин, амалдаги қонунлар ҳам бундай келишувни ёқлайди. Чунончи, Иқтисодий-процессуал кодекснинг 131-моддасига кўра, тарафлар низони келишув битими ёки медиатив келишув тузиб, ҳал этиши мумкин. Мазкур битим ёки медиатив келишув даъво тартибидаги ҳар қандай иш бўйича тузилиши мумкин. Битим иқтисодий суд ишларини юритишнинг ҳар қандай босқичида, суд ҳужжатини ижро этиш жараёнида, медиатив келишув эса, биринчи инстанция судида суд алоҳида хонага (маслаҳатхонага) суд ҳужжатини қабул қилиш учун чиққунига қадар тарафлар томонидан тузилиши мумкин.

Келишув битими у суд томонидан тасдиқланганидан кейин тузилган ҳисобланади.

Тафтиш суди ана шу асосларга биноан, тарафлар ўртасида 2024 йил 7 августда тузилган битимни тасдиқлади. Унга кўра, Қорақалпоғистон Республикаси Давлат активлари бошқармаси ва Беруний туман ҳокимлиги мазкур битимга биноан шартномадан келиб чиқадиган мажбуриятларни бажариш учун шу йил охиригача муддат белгилаб беради; “Gulxon Durdona Shukur” масъулияти чекланган жамияти ушбу шартга тўлиқ рози бўлиб, даъвогар идора ва фуқаро Навбаҳор Абилова ҳамда туман ҳокимлиги ўртасида 2021 йил январь ойида уч томонлама тузилган инвестициявий ва ижтимоий мажбуриятлар шартномасида кўрсатилган ишларни бажаришга оид барча ҳисоботларни, инвестициялар амалга оширилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар, шунингдек, ишлаб чиқариш учун имконият ва шароитлар мавжудлигини тасдиқловчи ҳужжатларни тақдим этади; Республика Давлат активлари бошқармасига 267,7 миллион сўмлик харид тўлови ва 106,5 миллион сўмлик шартномавий устамани тўлаш мажбуриятини ўз зиммасига олади.

Иқтисодий-процессуал кодекснинг 110-моддаси бўйича, келишув битими тузилиб, суд томонидан тасдиқлангач, иш юзасидан аввал қабул қилинган суд қарорлари бекор қилинади ва суд иши ҳаракатдан тугатилади.

Тафтиш ҳайъати суди қонунчиликнинг ана шу талабларини изчил бажарди. Ушбу иш бўйича Беруний туманлараро иқтисодий суди томонидан 2024 йил 8 январда ва Қорақалпоғистон Республикаси суди иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъати томонидан 2024 йил 4 апрелда қабул қилинган қарорлар бекор қилинди. Жавобгар тарафидан амалга ошириладиган тўловни жорий йилнинг 31 декабрига қадар адо этиш мажбурияти унинг зиммасига юклатилди.

Хулоса қилиб айтганда, адолат, одиллик ва қонунийлик номи билан аталмиш эзгулик тамойили кеч бўлса-да, рўёбга чиқди. Мазкур низоли масала боши берк кўчага кириб қолгани ҳақидаги баъзи тахмин ва баҳс-мунозараларга чек қўйилди. Инсонпарварликка асосланган қонунчилигимиз ҳақиқат ҳеч маҳал синмаслигини, адолат ерда қолмаслигини, қонунийлик эса, ҳамиша тантана қилишини яна бир марта амалда тасдиқлади. Зеро, адолат ва қонунийлик излаганлар эзгу орзуларига жавоб топади, албатта.

Музаффар Бобоназаров,

Хоразм вилояти судининг

 иқтисодий ишлар бўйича

судлов ҳайъати судьяси,

Абдулла Собиров,журналист