АСОССИЗ ҲИСОБЛАНГАН ҚАРЗДОРЛИК ЖАВОБГАРГА МАЖБУРИЯТ ЮКЛАТИЛИШИГА САБАБ БЎЛДИ
Кейинги йилларда мамлакатимизда қонунчилик базасининг тубдан мустаҳкамлангани, судлар томонидан ишларни кўришда қонун устуворлиги ва адолат тамойиллари тўлиқ таъминланаётгани, хўжалик юритувчи субъектларнинг қонуний манфаатлари кафолатли ҳимоя қилинаётгани амалда ўзининг ёрқин самарасини бермоқда.
Гап қонунчилик хусусида борар экан, даставвал Конституциямизнинг 55-моддасига тўхталиш жоиз. Мазкур моддада қайд этилишича, ҳар ким ўз ҳуқуқ ва эркинликларини қонунда тақиқланмаган барча усуллар билан ҳимоя қилишга ҳақли. Ҳар кимга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органларининг ҳамда бошқа ташкилотларнинг, улар мансабдор шахсларининг қонунга хилоф қарорлари, ҳаракатлари ва ҳаракатсизлиги устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланади.
Шунингдек, Иқтисодий процессуал кодексининг 3-моддасига кўра, ҳар қандай манфаатдор шахс ўзининг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқларини ёхуд қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш учун иқтисодий судга ушбу кодексда белгиланган тартибда мурожаат қилишга ҳақли.
Айтиш керакки, Савдо-саноат палатасининг вилоят бошқармаси юқорида қайд этилган қонун талабларидан келиб чиқиб, “Ҳалол ризқ” (номи ўзгартирилди) масъулияти чекланган жамияти манфаатини кўзлаб, судга даъво ариза билан мурожаат қилди. Даъво аризасида жавобгар “Ҳудудий электр тармоқлари” акциядорлик жамияти зиммасига даъвогарга нисбатан асоссиз ҳисобланган 35 миллион 816 минг 800 сўм қарздорлик ва 7 миллион 457 минг 266 сўм пеняни “Электр ҳисоб” дастуридан чиқариш мажбуриятини юклаш сўралган.
Ишдаги ҳужжатлардан маълум бўлишича, тарафлар ўртасида 2023 йил 23 январда “Улгуржи истеъмолчиларга электр энергияси етказиб бериш тўғрисида”ги шартномаси тузилган бўлиб, унинг 2.2-бандида етказиб берилган электр энергиясининг шартнома тузилган кунидаги нархи 450 сўмни ташкил этиши белгиланган.
Жавобгар вакиллари даъвогарга тегишли умумий овқатланиш шохобчасида ўрганиш ўтказиб, электр энергиясидан ноқонуний равишда фойдаланиш ҳолати юзасидан 2023 йил 10 февралда QB 1718000-18206386-сонли далолатнома расмийлаштиришган. Етказилган зарар акциядорлик жамиятининг “Электр ҳисоб” дастурига киритилган.
Аммо масъулияти чекланган жамияти мутасаддилари 2023 йил 26 июнда жавобгарга хат орқали мурожаат қилиб, далолатнома асосида расмийлаштирилган 35 миллион 816 минг 800 сўм зарар асоссиз ҳисобланиб, “Электр ҳисоб” дастурига киритилганини билдирган.
Ўз навбатида, “Ўзэнергоинспекция”нинг вилоят бўлими ходимлари томонидан бу ҳолат ўрганиб чиқилган ва ҳақиқатан ҳам, QB 1718000-18206386-сонли далолатнома нотўғри тузилгани, қоидабузарлик ўз тасдиғини топмагани маълум қилинган.
Шундан сўнг даъвогар томонидан жавобгарга асоссиз ҳисобланган қарздорликни ихтиёрий равишда “Электр ҳисоб” дастуридан чиқариш ҳақида талабнома юборилган. Аммо жавобгар томонидан бу талабнома ҳам оқибатсиз қолдирилган. Натижада томонлар ўртасида низо келиб чиққан.
Таъкидлаш керакки, Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 12 январдаги «Электр энергияси ва табиий газдан фойдаланиш тартибини такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарори биринчи иловасининг 57-бандида истеъмолчи Бюро томонидан тузилган далолатнома билан танишиб, уни имзолаши зарурлиги алоҳида қайд қилинган. 60-бандида эса, барча электр энергияси истеъмолчилари (маиший истеъмолчилардан ташқари) ҳудудий электр тармоқлари корхоналари билан биргаликда ҳисоб-китоб даври тамом бўлгандан кейин ҳар ой беш кун мобайнида фойдаланилган электр энергияси учун ўзаро ҳисоб-китобларнинг таққослаш далолатномасини тузишлари шартлиги кўрсатилган.
Мазкур илованинг 122-банди талабига кўра, электр энергиясидан фойдаланишда истеъмолчи томонидан йўл қўйилган қоидабузилишлар Бюронинг вакили ва истеъмолчи томонидан имзоланган икки нусхадаги далолатнома билан расмийлаштирилади, унинг бир нусхаси истеъмолчига берилади. Истеъмолчи далолатномани имзолашни рад этган тақдирда, қоидабузилиш ҳақида далолатнома тузилиб, бу ҳақда истеъмолчини таништирганлик тўғрисида белги қўйилиши лозим.
Энди юқорида баён этилган низога қайтадиган бўлсак, “Ҳудудий электр тармоқлари” акциядорлик жамияти вакиллари томонидан расмийлаштирилган QB 1718000-18206386-сонли далолатномада истеъмолчи вакили сифатида Иномжонов кўрсатилган. Бироқ далолатнома Иномжонов томонидан имзоланмаган. Бундан ташқари далолатномада истеъмолчини таништирилганлик тўғрисида белги ҳам қўйилмаган.
Бундай ҳолатда, суд жавобгар ҳақиқатда истеъмол қилинмаган, асоссиз ҳисобланган 35 миллион 816 минг 800 сўм қарздорлик ва 7 миллион 457 минг 266 сўм пеняни даъвогар ҳисобига асослантирувчи ҳисоб-китобни тақдим этмаган ҳолда “Электр ҳисоб” дастурига киритган, деган тўхтамга келди.
Шу тариқа суднинг ҳал қилув қарори билан даъво талаби қаноатлантирилди. “Ҳудудий электр тармоқлари” акциядорлик жамияти зиммасига асоссиз ҳисобланган 35 миллион 816 минг 800 сўм қарздорлик ва 7 миллион 457 минг 266 сўм пеняни «Ҳалол ризқ» масъулияти чекланган жамияти ҳисобидан “Электр ҳисоб” дастури орқали чиқариш мажбурияти юклатилди.
Хулоса ўрнида айтганда, тадбиркорлик субъектларининг бузилган ҳуқуқ ва манфаатлари судларда ишончли ҳимоя қилиниши халқимизнинг одил судловга бўлган ишончини янада оширишга хизмат қилади. Шунингдек, жамиятимиз тараққиётини таъминловчи катта куч — тадбиркорлар ҳуқуқ ва қонуний манфаатлари тўлиқ рўёбга чиқиши мамлакатимиз иқтисодиёти ва халқимиз фаровонлигини таъминлашда муҳим ҳисса бўлиб қўшилади.
Улфат ҲОМИДОВ,
Самарқанд шаҳар
иқтисодий суди судъяси
