МУЛК ҲУҚУҚИДАН ФОЙДАЛАНИШ БОШҚАЛАРНИНГ ҚОНУНИЙ МАНФААТЛАРИНИ БУЗМАСЛИГИ ШАРТ
Аввало, шуни айтиш керакки, уй-жойлар билан боғлиқ низоларни тўғри ва адолатли ҳал этиш, бу борадаги муаммо ва чигалликларни бартараф қилиш, моҳиятан, жуда нозик масала бўлганлиги сабабли судлар зиммасига алоҳида масъулият юклайди. Шунинг учун ҳам ушбу тоифадаги ишлар судлар томонидан қонун талаблари билан бир қаторда, инсон қадри ва манфаатлари ҳисобга олинган ҳолда, атрофлича таҳлил қилиниб, адолатли ҳал этилмоқда. Баъзан бу жараёнда илгари йўл қўйилган хато ва камчиликлар ҳам изчил бартараф этилмоқда.
Буни Урганч шаҳрининг Фидокор маҳалласида яшовчи И. Бобомуродовга (исм-шарифлар ўзгартирилган) оид ҳуқуқий масалалар ва унинг якунлари яққол тасдиқлайди. Аниқроғи, судга И. Бобомуродовнинг ишончли вакили У. Бобомуродов даъво аризаси билан мурожаат қилиб, отасига тегишли уйга эгалик қилишда юзага келган низони бартараф этишни сўраган
Судда аниқланган ҳолатларга қараганда, жавобгарлар А. Солиев, К. Ибодуллаева, Р. Солиев, М. Раҳмонова, П. Солиев, О. Олламуродова ва Г. Солиевлар И. Бобомуродов томонидан 2023 йил 14 январда сотиб олинган уйда таъмирлаш ва қайта қуриш ишларини амалга оширишга ушбу уй бўйича паспорт рўйхатида туришгани ва унда бир умр яшаб келишаётганини рўкач қилиб, қатъий қаршилик кўрсатишган. Бу даъво шу пайтгача ўтказилган барча суд жараёнлари ва ўзаро оилавий муносабатлар чоғида низо марказига кўчган. Судга даъво аризаси билан мурожаат қилган ишончли вакил У. Бобомуродов, ушбу эътирозларни рад этган ҳолда, жавобгарлар зиммасига отаси И. Бобомуродов тарафидан сотиб олинган уйда қурилиш-таъмирлаш ишларини амалга оширишга тўсқинлик қилмаслик мажбуриятини юклашни сўраган.
Туманлараро суднинг ҳал қилув қарори билан ишончли вакил У. Бобомуродовнинг даъвоси қаноатлантирилиб, жавобгар А. Солиев ва бошқаларнинг зиммасига ушбу уйда қурилиш ишларига қаршилик қилмаслик мажбурияти юклатилган. Бу эса, жавобгар фуқароларнинг эътирозига сабаб бўлган. Натижада иш кассация судига кўчган. Яқинда бу жараён ҳам ниҳоясига етди. Унда дастлабки босқич суди ушбу фуқаролик ишини кўришда иш учун аҳамиятга эга ҳақиқий ҳолатларни аниқламагани, моддий ҳуқуқ меъёрларига тўлиқ мос мазмунда қарор қабул қилмагани маълум бўлди. Аниқланишича, биринчи босқич суди низоли уй И. Бобомуродовга мулк ҳуқуқи асосида тегишли экани ҳақидаги қоидага суянган. Қонун талабига кўра, мулкдор чиндан ҳам, ўзига қарашли турар жойга ўз хоҳиши ва манфаатлари асосида эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, шунингдек, мулк ҳуқуқи бузилишини бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқига эга ва бу ҳолат суднинг ҳал қилув қарорида ўз ифодасини топган.
Бироқ вилоят судининг фуқаролик ишлари бўйича кассация ҳайъати дастлабки босқич судининг бу мазмундаги хулосаси билан келишмади.
2023 йилнинг 14 январида нотариал тасдиқланган олди-сотди шартномасига асосан, И. Бобомуродов томонидан сотиб олинган уйга нисбатан А. Солиев ва бошқа фуқароларнинг қонуний ҳуқуқлари эътироф этилган. Суд эътиборни мазкур олди-сотди шартномасининг А. Солиев ва бошқа фуқаролар ушбу ҳужжат имзоланганидан сўнг ҳам ўзлари яшаётган бинодан турар-жой сифатида фойдаланиш ҳуқуқини сақлаб қолишлари ҳақидаги бандига қаратди.
Яъни низоли уй даъвогар И. Бобомуродовга мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлса-да, ундан жавобгарларнинг ҳам фойдаланиш ҳуқуқи сақланиб қолинган.
Маълум бўлишича, даъвогар мақомидаги У. Бобомуродов судга аввал ҳам мурожаат қилган: жавобгарларнинг низоли уйдан фойдаланиш ҳуқуқини бекор қилишни сўраган. Бироқ унинг мурожаати қонун талабига кўра, аввал фуқаролик ишлари бўйича туманлараро суди, кейинчалик эса, вилоят судининг фуқаролик ишлари бўйича апелляция инстанцияси томонидан оқибатсиз қолдирилган.
Ваҳоланки, Уй-жой кодексининг 11-моддаси учинчи қисмига мувофиқ, шахс ўзига тегишли турар жойга фуқаролар ва юридик шахсларнинг, давлатнинг ҳуқуқларини ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузмаган ҳолда, ўз хоҳиши ва манфаатларига кўра, эгалик қилиши, ундан фойдаланиши ва уни тасарруф этиши мумкин.
Гарчи даъвогар судга юборилган даъво аризасида И. Бобомуродовга тегишли бўлган уйда қурилиш-таъмирлаш ишларини олиб боришга тўсқинлик қилмаслик юзасидан жавобгарлар зиммасига мажбурият юклаш масаласини илгари сурган бўлса-да, ушбу ишни кўриб чиқиш жараёнида унинг бу турар жойни бутунлай бузиб ташлаб, янгидан қуриш ниятида эканлиги маълум бўлди.
Аниқроқ айтганда, даъвогар И. Бобомуродовнинг ишончли вакили У. Бобомуродов эндиликда ушбу турар жойни бузиб, янгидан қуриш учун ваколатли идоралардан рухсат олган бўлса-да, қурилиш ишларини олиб бориши (бузиб, янгидан қуриши) низоли турар-жойда яшаш ва фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлган жавобгарларнинг қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузишга олиб келади. Бинобарин, Шаҳарсозлик кодексининг 8-моддасига мувофиқ, юридик ва жисмоний шахсларнинг шаҳарсозлик фаолияти, агар бундай фаолият чегарадош ер участкалари, реклама ва ахборот объектлари (конструкциялари) ҳамда бошқа кўчмас мулк объектлари мулкдорларининг, эгаларининг ҳамда улардан фойдаланувчиларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари амалга оширилишига монелик қилса, чекланиши лозим.
Шунингдек, Фуқаролик кодексининг 172-моддасига кўра, мулкдорнинг ўз ҳуқуқларини амалга ошириши бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузмаслиги шарт. Мулкдор ўзининг устунлик мавқеини суиистеъмол қилишга, бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини камситадиган ўзга ҳаракатларни амалга оширишга ҳақли эмас.
Шу боисдан ҳам, судлов ҳайъати қонун талабига биноан, биринчи босқич судининг ҳал қилув қарорини бекор қилди, даъвогар И. Бобомуродовнинг ишончли вакили У. Бобомуродовнинг мажбурият юклашга доир талабини қаноатлантиришни рад этди.
Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш жоизки, фуқаролар судга мурожаат қилганда кўпинча ўз манфаатлари рўёбга чиқишини хоҳлайди. Адолат эса, холислик ва қонунийликка таянади. Шундай экан, ҳар бир ариза асосида қўзғатилган фуқаролик ишларини, тарафлар ўртасида юзага келган низони процессуал ва моддий ҳуқуқ нормаларини тўғри қўллаган ҳолда қонуний муддатда, тўғри ва адолатли ҳал этиш — адолат посбонларининг вазифаси, касбий бурчидир. Бу ҳол жамиятда қонун устуворлигини таъминлашда ҳам муҳим аҳамият касб этишини доимо эътиборда тутиш лозим.
Хушнуд Балтаев,
Хоразм вилояти суди
фуқаролик ишлари бўйича
судлов ҳайъати судьяси
