АСОССИЗ ДАЪВО СУД ТОМОНИДАН РАД ЭТИЛДИ
Ўтган йили Боғот туманидаги “Bog’ot Silk Co” масъулияти чекланган жамияти қўшни республикадаги ҳамкорлари билан тузган ташқи савдо шартномаси пировардида катта можарога сабаб бўлган эди. Аслида, бу низонинг келиб чиқиши томонлар ўртасидаги муносабатларга эмас, балки солиқ идорасининг шикоят хатига бориб тақалди.
Бу низо тарафлар эришилган битим шартларини бажаришга астойдил киришган, тўлов шартлари бажарилаётган бир паллада рўй берди. Хоразм вилояти Солиқ бошқармаси судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, “Bog’ot Silk Co” масъулияти чекланган жамияти қўшни республикадаги ҳамкорлари билан тузилган шартномага асосан, харид қилувчи томонга қиймати 1 миллион АҚШ долларига тенг ипак маҳсулотларини етказиб бергани, аммо бунинг ҳақини ундириш чораларини кўрмаганини қайд этиб, бундай ҳаракатсизлик учун корхонага нисбатан 633 миллион 592 минг сўм миқдорида молиявий жарима қўллашни сўради.
Даъво аризасида қайд этилишича, боғотлик тадбиркорлар Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 14 майдаги 283-сонли қарори билан тасдиқланган “Ташқи савдо операциялари амалга оширилиши мониторингини олиб бориш ва назорат қилиш тартиби тўғрисида”ги Низом талабларига риоя этмаган. Аниқроқ айтганда, етказиб берилган маҳсулотнинг пулини Низомда белгиланган 180 кунлик муддат ичида ундириш чораларини кўрмаган.
Дастлабки босқич суди томонидан ушбу ариза бўйича аниқланган ҳолатларга қараганда, боғотлик ҳамкорлар хорижий сармоядор билан тузилган ташқи савдо шартномасига асосан, қиймати 1 миллион доллар бўлган ипак маҳсулотларини 2023 йил 29 июнда расмийлаштирилган божхона юк декларациясига асосан қўшни республикага экспорт қилишган.
Бироқ орадан салкам бир йил вақт ўтишига қарамасдан экспорт маҳсулотининг пули ундирилмаган. Суд бу ҳолатни эътибордан четда қолдирмади. Юзага келган дебиторлик қарзи учун айбни “Bog’ot Silk Co” корхонаси зиммасига юклади. Солиқ идорасининг масъулияти чекланган жамият ҳисобидан 633,6 миллион сўмлик молиявий жарима ундириш ҳақидаги талабини қаноатлантирди.
Суд қарори албатта, бажарилиши шарт. Лекин шундай бўлса-да, боғотлик тадбиркорлар қабул қилинган суднинг ҳал қилув қароридан норози бўлиб, юқори инстанцияга шикоят аризаси билан мурожаат қилишди. Хусусан, кассация шикоятида Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 14 майдаги 283-сонли қарори билан тасдиқланган Низом талаблари “Bog’ot Silk Co” корхонасига нисбатан ноўрин татбиқ этилгани, Президентимизнинг 2023 йил 24 февралдаги “Ипакчилик тармоғини янада ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-73-сонли қарорининг ушбу низо ечимига хизмат қилувчи 14-банди умуман қўлланилмагани, унда ифодасини топган қоида эътибордан четда қолгани баён этилган. Кассация шикоятида қайд этилишича, Президент қарорининг ушбу банди низони ҳал этишнинг асосий омили ҳисобланади. Унга кўра, 2023 йилнинг 1 апрелидан бошлаб “Ўзбекипаксаноат” уюшмаси таркибидаги корхоналар томонидан ишлаб чиқарилган ипак маҳсулотларини экспорт қилиш операциялари бўйича муддати ўтказиб юборилган дебитор қарздорлик ҳосил бўлишини ҳисоблашнинг ягона муддати божхона юк декларацияси расмийлаштирилган санадан бошлаб 360 кун этиб белгиланган.
Ўз навбатида, кассация инстанцияси ушбу эътирозни муҳокама этаркан, “Bog’ot Silk Co” масъулияти чекланган жамиятиниг ҳуқуқий мақомига эътибор қаратди. “Ўзбекипаксаноат” уюшмасининг 2024 йил 3 июлдаги 4-3/722-сонли маълумотномасига асосланган ҳолда ушбу корхона ана шу уюшма аъзоси экани ва унинг таркибидаги корхоналар рўйхатидан жой олганини аниқлади. Бу эса, ўз навбатида, Президентимизнинг юқорида қайд этилган қарори талабларини ушбу корхонага нисбатан ҳам тўлиқ татбиқ этиш ҳуқуқини беради. Афсуски, солиқ идораси томонидан ҳам, дастлабки суд жараёнида ҳам бунга эътибор берилмаган. Натижада адолат тамойиллари бузилган.
Янги таҳрирдаги Конституциямизнинг 15-моддасида Ўзбекистон Республикасида Конституция ва қонунларнинг устунлиги сўзсиз тан олинади, деб белгиланган.
Кассация босқич суди ана шу таомилнинг устуворлигини таъминлади.
Биринчи босқич суди томонидан Президент қарорига риоя этилмаган ҳолда тайинланган 633 миллион 592 минг сўм миқдордаги жарима ва шу ҳақда қабул қилинган ҳал қилув қарори бекор қилинди ва Хоразм вилоят солиқ бошқармасининг жарима ундириш тўғрисидаги аризасини қаноатлантириш рад қилинди.
Кассация ҳайъати айни пайтда вилоят солиқ бошқармаси мутасаддиларининг хатти-ҳаракатига ҳам алоҳида баҳо бериб, хусусий ажрим чиқарди.
Ўрни келганда шуни қайд этиш керакки, юқорида қайд этилганидек, қонунбузилиш ҳолатлари ҳеч кимга наф келтирмайди. Аксинча, тадбиркорлик фаолияти учун жиддий тўсиққа айланади. Буни ҳеч қачон унутмаслик керак.
Баҳодир Давлатов,
Хоразм вилоят суди
иқтисодий ишлар бўйича
судлов ҳайъати судьяси,
Абдулла Собиров,
журналист
