ЭЪТИРОФ ЭТИЛГАН МУЛК ҲУҚУҚИ

Ҳаётда ҳар бир одам кутилмаган муаммо ёки мушкулликка дуч келса, аввало, ёрдам сўраб, судга мурожаат қилади. Албатта, судда ҳар қандай муаммо қонуний ечимини топади. Мисол учун Насиба Ёрқулова (исм-шарифлар ўзгартирилган) Каттақўрғон тумани “Навбаҳор” маҳалла фуқаролар йиғини ҳудудида жойлашган 19-уйнинг Н.-хонадонида 22 йилдан буён оила аьзолари билан яшаб келади. Хонадон эгаси, таниши Ҳалима Мамаражабова 2002 йилда уйни унга қолдириб, ўзи оиласи билан номаълум манзилга кўчиб кетганди. Шундан буён унинг ўзи ҳам, бирон фарзанди ҳам қайтиб келмади. Ҳозирда ҳам уларнинг яшаш манзили номаълум.

Н. Ёрқулова хонадонга эгалик ҳуқуқини белгилаш ва уни давлат рўйхатидан ўтказишни сўраб, туман ҳокимиятига борганида, мутасаддилар унга фуқаролик ишлари бўйича судга мурожаат қилиш ҳуқуқини тушунтиришган. Шу сабабдан Н. Ёрқулова фуқаролик ишлари бўйича судга хонадонга нисбатан мулк ҳуқуқини эътироф этишни сўраб, даъво ариза билан мурожаат қилди.

Суд мажлисида даъвогар фарзандлари билан ушбу хонадонда 22 йилдан буён коммунал, солиқ ва бошқа тўловларини ўз ҳисобидан тўлаб, яшаб келаётганини таъкидлаб, суддан хонадонга нисбатан мулк ҳуқуқини эътироф этишни сўради.

Айтиш жоизки, иш бўйича жавобгар Ҳ. Мамаражабованинг ҳозирги кунда яшаш жойи номаълум бўлиб, бу ҳолат “Навбаҳор” маҳалла фуқаролар йиғинининг далолатномасида ҳам тасдиқланган. Бундай вазиятда суд ишни Фуқаролик процессуал кодексининг 164-моддасига асосан унинг иштирокисиз кўриб чиқишни лозим топди.

Суд мажлисида Давлат кадастрлари палатасининг Самарқанд вилояти бошқармаси Каттақўрғон тумани филиалининг ишончли вакили Қ. Шамсиевнинг тушунтириш беришича, 19-уйнинг Н.-хонадони Каттақўрғон шаҳар 19-ўрта техника билим юртининг мулки эканини тасдиқловчи далолатнома мавжуд.1994 йил 3 майдаги 15-сонли ушбу давлат далолатномасига асосан Ҳалима Мамаражабова 1994 йил 7 июль куни 6-1788-188-рақами билан давлат рўйхатидан ўтказилган.

Суд даъвогарнинг кўрсатмаси ва гувоҳларнинг тушунтиришларини тинглаб, ишдаги мавжуд ҳужжатларга ҳуқуқий баҳо бериб, аризани қаноатлантириш тўғрисида хулосага келди. Чунки иш ҳужжатларидан кўринишича, Каттақўрғон шаҳар ҳокимлигининг 19-ўрта техника билим юртининг уй-жойларни шахсий мулк эканини тасдиқловчи 1994 йил 3 майдаги 15-сонли давлат далолатномасига асосан умумий майдони 43,17 квадрат метр, яшаш майдони 28,32 квадрат метрдан иборат 2 хонали хонадонга Ҳ. Мамаражабованинг эгалик ҳуқуқи белгиланган ва 1994 йил 7 июлда 74-145-815-сон билан давлат рўйхатидан ўтказилган.

Даъвогар Н. Ёрқулова мазкур хонадонда 22 йил яшаб, унга эгалик қилиб келган, доимий равишда коммунал ва солиқ тўловларини тўлаб келган, қарздорлиги йўқлигини тасдиқловчи маълумотлар билан ҳам тасдиғини топган. Бу ҳолатлар даъвогарнинг 22 йилдан ортиқ вақт давомида хонадонга ўз мулки сифатида ҳалол, ошкора ва узлуксиз эгалик қилиб келганлигини тўлиқ исботлайди.

Шунингдек, бу Н. Ёрқуловада Фуқаролик кодексининг 182-моддасига кўра, мулк ҳуқуқининг вужудга келиш асослари тўлиқ мавжудлигини кўрсатади.

Бундан ташқари ушбу кодекснинг 187-моддаси 1, 3-қисми ҳам Н. Ёрқулованинг манфаатини тўлиқ ҳимоя қилади. Унга кўра, мулкдор бўлмаган, лекин кўчмас мол-мулкка ўн беш йил давомида ёки бошқа мол-мулкка беш йил давомида ўзиники каби ҳалол, ошкора ва узлуксиз эгалик қилган шахс бу мол-мулкка мулк ҳуқуқини олади (эгалик қилиш ҳуқуқини вужудга келтирувчи муддат). Эгалик қилиш ҳуқуқини вужудга келтирувчи муддат туфайли мулк ҳуқуқини олганга қадар мол-мулкка ўзиники каби эгалик қилиб турган шахс ўз эгалигини мол-мулкнинг эгалари бўлмаган, шунингдек, қонунда ёки шартномада назарда тутилган бошқа асосларга кўра, эгалик қилиш ҳуқуқи бўлмаган учинчи шахслардан ҳимоя қилиш ҳуқуқига эга, дея қайд этилган.

Шу ўринда Олий суд Пленумининг 1999 йил 24 сентябрдаги “Фуқаролик кодексини татбиқ қилишда суд амалиётида вужудга келадиган айрим масалалар тўғрисида”ги қарори 12-бандида амалда эгалик қилиш муддати асосида ашёга эгалик ҳуқуқини олиш учун у ҳалол йўл билан эгалланган бўлиши, яъни амалда эгалик қилувчи ўзганинг мулкини мулкдорнинг эрк-хоҳишига зид равишда қасддан эгаллаб олган, ўғирлаган ва шу каби шахс бўлмаслиги ҳақида судларга тушунтирилган. Бундай эгалик қилиш бошқа шахслар учун ошкора ва аниқ кўринадиган бўлиши, шунингдек, эгалик қилувчи тегишли мулкка ўзиники каби муносабатда бўлиши, фақатгина ундан фойдаланибгина қолмай, балки уни лозим даражада сақлаш чораларини кўрганини ҳам назарда тутиш зарур.

Бундан ташқари Олий суд Пленумининг 2004 йил 24 сентябрдаги “Якка тартибда қурилган уйга бўлган мулк ҳуқуқи билан боғлиқ низолар бўйича суд амалиёти тўғрисида”ги қарори 27-бандида “Фуқаролик кодексининг 187-моддасида белгиланган эгалик қилиш ҳуқуқини вужудга келтирувчи муддат тўғрисидаги нормалар, уйга эгалик қилиш мазкур қонунда белгиланган муддат мобайнида шартнома мажбуриятлари (ижара, текин фойдаланиш) асосида амалга оширилган ҳолларда қўлланилмайди.

Эгалик қилиш ҳуқуқини вужудга келтирувчи муддат туфайли мулк ҳуқуқи вужудга келиши билан аввалги мулкдор уйга бўлган мулк ҳуқуқини йўқотади”, дея қайд этилган.

Суд Н. Ёрқулованинг даъво аризасини юқорида келтирилган қонуний асослар ва Олий суд Пленуми қарорларидаги раҳбарий кўрсатмаларидан келиб чиқиб, қаноатлантирди. Жавобгар Ҳ. Мамаражабовага тегишли Каттақўрғон тумани, “Навбаҳор” маҳалла фуқаролар йиғини ҳудудида жойлашган 19-уйнинг Н.-хонадонига нисбатан Н. Ёрқуловани мулк эгаси деб топиш тўғрисида ҳал қилув қарори қабул қилди. Бу билан Ҳ. Мамаражабованинг ушбу хонадонга нисбатан мулк ҳуқуқи тугатилди.

Хулоса қилиб айтганда, қонунларимиз пухталиги, ҳаққонийлиги ва адолатлилиги туфайли бир инсон ҳаётида дуч келаётган муаммо хайрли якун топди.

Зафар РАВШАНОВ,

фуқаролик ишлари бўйича

Каттақўрғон туманлараро

суди раиси