ИШ ҲАҚИДАН УШЛАБ ҚОЛИШ ҚАНДАЙ ТАРТИБДА АМАЛГА ОШИРИЛАДИ?
Маълумки, ҳаётимиздаги энг муҳим ҳуқуқ ва эркинликларимиздан бири меҳнат муносабатлари билан боғлиқ. Бинобарин, меҳнат ҳуқуқига оид масалалар ҳеч кимни беэътибор қолдирмайди. Иш ҳақидан ушлаб қолиш тартиби ҳам шулар жумласидандир.
Амалдаги Меҳнат кодексининг 269-моддасига биноан, ходимнинг ёзма розилиги билан иш ҳақидан ушлаб қолиниши мумкин. Шунингдек, ходимнинг ёзма розилигидан қатъи назар, иш ҳақидан ушлаб қолиш мумкин бўлган ҳолатлар ҳам бор. Хусусан, солиқлар ва йиғимларни ундириш, қонунда белгиланган тартибда суд қарорлари ҳамда бошқа ижро ҳужжатларини ижро этиш, қолаверса, ваколатли органларнинг қонуний талабларини бажариш учун иш ҳақидан ушлаб қолиниши мумкин.
Бундан ташқари иш ҳақи ҳисобига берилган бўнакни ушлаб қолиш, бошқа жойдаги ишга кўчиб ўтгани муносабати билан хўжалик эҳтиёжлари, хизмат сафарларига берилган, сарфланмаган ва ўз вақтида қайтарилмаган бўнакни ҳамда ҳисоб-китобдаги хатолар оқибатида ортиқча тўланган маблағни қайтариб олиш учун иш ҳақидан ушлаб қолинади.
Бундай ҳолларда иш берувчи бўнакни қайтариш, қарздорликни тўлаш учун белгиланган муддат тамом бўлган кундан ёки тўлов нотўғри ҳисоблаб чиқарилган кундан эътиборан бир ойдан кечиктирмай ушлаб қолиш ҳақида буйруқ чиқаришга ҳақли. Агар бу муддат ўтиб кетган бўлса ёки ходим бўнакни тўлаш учун ушлаб қолиш асосларига ёхуд миқдорига эътироз билдираётган бўлса, қарзни тўлаш суд тартибида амалга оширилади.
Меҳнат кодексининг 269-моддасига кўра, ходим томонидан иш берувчига етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш учун, агар етказилган зарарнинг миқдори ходимнинг ўртача ойлик иш ҳақидан ошмаса, ўртача ойлик иш ҳақининг ўттиз фоизидан кўп бўлмаган миқдорда жаримани ундириш, ходим қайси иш йили ҳисобига таътил олган бўлса, ўша йил тугагунига қадар меҳнат шартномаси бекор қилинганда таътилнинг ишлаб берилмаган кунлари учун ва қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда ҳам иш ҳақидан ушлаб қолиниши белгиланган.
Башарти, ишга қабул қилишга доир белгиланган қоидаларнинг бузилиши ёхуд якка тартибдаги меҳнатга оид муносабатнинг давом этишига монелик қилувчи ҳолатларнинг юзага келиши ходимнинг айбли ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) билан боғлиқ бўлмаса, меҳнат шартномаси ишга қабул қилишга доир қоидалар бартараф этиш имкони бўлмаган ва у ишни давом эттиришга тўсқинлик қиладиган ҳолда бузилса ҳам, иш ҳақидан ушлаб қолиш амалга оширилмайди.
Ходимга ортиқча тўланган иш ҳақи (шу жумладан, меҳнат тўғрисидаги қонунчилик ёки меҳнат ҳақидаги бошқа ҳуқуқий ҳужжатлар нотўғри қўлланилганда) ундан ундирилиши мумкин эмас. Шунингдек, ҳисоблашдаги хатолик, агар якка тартибдаги меҳнат низоларини кўриб чиқувчи орган томонидан ходимнинг меҳнат нормаларини бажармаганликдаги айби эътироф этилган ёки ходимнинг суд томонидан белгиланган ғайриқонуний ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) сабабли ходимга ортиқча иш ҳақи тўланганлик ҳолатлари бундан мустасно. Солиқ кодексига мувофиқ, солиқ солинмайдиган тўловлардан ушлаб қолишлар амалга оширилиши мумкин эмас.
Меҳнат кодексининг 270-моддасида ҳар бир тўлов чоғида иш ҳақидан ушлаб қолинган маблағларнинг умумий суммаси ходимга ҳақиқатда ҳисобланган иш ҳақининг эллик фоизидан ошиши мумкин эмас. Мазкур модданинг биринчи қисмида белгиланган чеклов алимент мажбуриятлари бўйича қарздорликни, шунингдек, ахлоқ тузатиш ишлари тарзида жазо тайинланган ходимнинг иш ҳақини ушлаб қолишга нисбатан татбиқ этилмайди. Бундай ҳолларда жазодан ва алимент мажбуриятлари бўйича қарздорликдан ушлаб қолиш миқдори ходимга ҳақиқатда ҳисобланган иш ҳақининг етмиш фоизидан ошмаслиги шарт.
Ходимнинг хоҳишига кўра, иш ҳақи ёки унинг муайян қисми ходимнинг ёзма аризасида кўрсатилган миқдорларда ва муддатларда кредиторларга банк муассасаларидан олинган ссудалар, кредитлар, коммунал тўловлар ва бошқа харажатларни тўлаш учун юборилиши мумкин. Кўриниб турганидек, қонунчиликда иш ҳақидан ушлаб қолишнинг ҳуқуқий тартиблари аниқ белгиланган. Шу боис уларга қатъий амал қилиш зарур.
Фазлиддин АЛЛАЁРОВ,
фуқаролик ишлари бўйичаТермиз туманларо суди судьяси
