АДОЛАТЛИ ЖАЗО ҲЕЧ КИМДА ЭЪТИРОЗ УЙҒОТМАЙДИ
Ҳаётда кишининг бошига кутилмаган ташвишлар тушиши, кимдир билиб-билмай, эҳтиётсизлик оқибатида, бошқа биров эса, оқибатни ўйламай жиноят содир этиши мумкин. Шундай паллада одил судлов мезонлари ва қонунчиликда ўз ифодасини топган инсонпарварлик тамойиллари кун тартибига чиқади.
Навоий шаҳрида яшовчи Абдужалол Ҳусанов (исм-шарифлар ўзгартирилган) ўн йилдан буён паррандачилик фаолияти билан шуғулланиб келади. У ҳовлисининг адоғидаги товуқхонада, 600-700 бош “Бройлер” зотли товуқларни боқиб, гўштини бозорга чиқаради. Шунинг ортидан даромад топиб, рўзғор тебратади.
Маълумки, қишда товуқхонани иситиш қийин бўлади. Шу сабабли у хонадонга уланган газ қувуридан резина шланг орқали газни товуқхона биносидаги қўлбола иситиш тизимига улайди. Аммо тез орада А. Ҳусановнинг ҳийласи фош бўлади.
Гап шундаки, шу йилнинг 20 март куни маҳаллага бириктирилган ички ишлар бўлими профилактика инспектори Ш. Қобилов икки нафар газ идораси ходими билан А. Ҳусановнинг уйига боришади. Ш. Қобилов газ идораси ходимларини таништираркан, газ ҳисоблагич ускунасини кўрсатишни сўрайди.
Масъул ходимлар газ ҳисоблагич ускунасини текшириб кўришгач, товуқхона биносига газ тармоғи қаердан уланганини аниқламоқчи бўлишади.
Шунда А. Ҳусанов уларнинг товуқхона биносига киришига қаршилик кўрсатади. Устига устак, профилактика инспектори Ш. Қобиловнинг юзига шапалоқ тортиб юборади. Бунинг натижасида Ш. Қобилов енгил тан жароҳати олади.
Шундан сўнг А. Ҳусановга нисбатан жиноят иши қўзғатилиб, дастлабки тергов органи томонидан Жиноят кодексининг 219-моддаси 2-қисми, 140-моддаси 3-қисми “а” банди ва 169-моддаси 2-қисми “б”, “д” бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганлик тўғрисида айблов эълон қилинади ва иш судга юборилади.
Судда судланувчи, жабрланувчи ва фуқаровий даъвогар ҳамда гувоҳларнинг кўрсатмалари эшитилди, мавжуд далилларга баҳо берилди.
Суд дастлабки тергов органи томонидан А. Ҳусановнинг жиноий ҳаракатлари Жиноят кодексининг 219-моддаси 2-қисми билан нотўғри малакаланган деб ҳисоблади. Чунки Жиноят кодексининг 219-моддаси 2-қисми диспозициясида қаршилик кўрсатиш, яъни хизмат вазифасини бажараётган ҳокимият вакилининг қонуний фаолиятига ёки фуқаровий бурчини бажараётган шахсга қандай шаклда бўлмасин, ўзининг хизмат вазифасини бажариш ёки фуқаровий бурчини бажаришдан воз кечишга, шунингдек, қонунга хилоф ҳаракатлар содир этишга мажбур қилганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланган.
Амалдаги қонунчилик талабларига кўра, Жиноят кодексининг 219-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят хизмат вазифасини бажараётган ҳокимият вакилининг қонуний фаолиятига ёки фуқаролик бурчини бажараётган шахсга фаол қаршилик кўрсатиш бошланган вақтдан бошлаб, оқибат келиб чиқишидан қатъи назар, тугалланган ҳисобланиши, агар қаршилик кўрсатиш жараёнида жабрланувчига ўртача оғир ёки оғир тан жароҳати етказилган бўлса, айбдорнинг қилмиши жиноятлар мажмуи бўйича Жиноят кодексининг 219-моддаси 1-қисми ва 105-моддаси ёки 104-моддаси билан малакаланиши шарт.
Судда аниқланган ҳолатларга кўра, А. Ҳусанов хизмат вазифасини бажараётган профилактика инспектори Ш. Қобиловнинг қонуний фаолиятига қаршилик қилиб, унга енгил тан жароҳати етказган. Шу вақтда унинг ҳаракатлари тугалланган бўлиб, жиноий ҳаракатларида хизмат вазифасини бажараётган ҳокимият вакилининг қонуний фаолиятига қандай шаклда бўлмасин, ўзининг хизмат вазифасини бажаришдан воз кечишга, қонунга хилоф ҳаракатлар содир этишга мажбур қилиш белгилари мавжудлиги аниқланмади.
Юқоридаги қонуний асосларга кўра, суд А. Ҳусановнинг ҳаракатларини Жиноят кодексининг 219-моддаси 2-қисмидан шу модданинг 1-қисмига қайта малакалашни лозим топди.
Бундан ташқари суд дастлабки тергов органи томонидан А. Ҳусановнинг жиноий ҳаракатлари Жиноят кодексининг 140-моддаси 3-қисми “а” банди билан ҳам асоссиз малакаланган, деган хулосага келди. Чунки судда жабрланувчи Ш. Қобилов судланувчининг хонадонида хизмат вазифасини бажараётган вақтида уни ҳақорат қилганини тасдиқловчи бирор-бир далил аниқланмади. Шунингдек, судда жабрланувчи Ш. Қобилов А. Ҳусановнинг ўзини ҳақорат қилмагани, гувоҳ С. Илҳомов ва Ф. Райимқулов ҳам шундай мазмунда кўрсатма берганини инобатга олди.
Бинобарин, суд А. Ҳусановнинг ҳаракатларида Жиноят кодексининг 140-моддаси 3-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноят аломатлари мавжуд эмас, деган хулосага келди. А. Ҳусановга нисбатан эълон қилинган ушбу айблов бўйича Жиноят-процессуал кодексининг 83-моддаси 2-бандини қўллаб, уни оқлашни лозим деб топди.
Энди судланувчига нисбатан қўйилган кейинги айбловга тўхталадиган бўлсак, дастлабки тергов органи томонидан А. Ҳусановнинг жиноий ҳаракатлари Жиноят кодексининг 169-моддаси 2-қисми “б”, “д” бандлари билан тўғри малакаланган. Судланувчи А. Ҳусанов оилавий тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиш давомида Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 12 январдаги 22-сонли қарори талабларига зид равишда умумий фойдаланишдаги табиий газ қувуридан яширин равишда янги уланиш манбасини очиб, товуқхонага ўрнатилган 2 дона қўлбола иситиш ускунасига ўзбошимчалик билан улаган. “Ўзэнергоинспекция” Навоий вилояти бошқармасининг 2024 йил 30 апрелдаги хулосасига кўра, А. Ҳасанов 38 515 кубометр, яъни 45 миллион 85 минг сўмлик табиий газни талон-торож қилиши оқибатда “Ҳудудгаз Навоий” газ таъминоти филиали манфаатларига катта миқдорда зарар етказган.
Маълумки, ҳар қандай жиноят ишини мазмунан муҳокама қилиш жараёнида судланувчига нисбатан тайинланадиган жазо тури ва миқдори масаласи муҳим аҳамиятга эга. Шу боис суд жиноят ишини кўришда янги таҳрирдаги Конституциямизнинг 20-моддасига таянди. Ушбу моддада шахсга нисбатан қўлланиладиган ҳуқуқий таъсир чоралари мутаносиблик принципига асосланиши ва қонунларда назарда тутилган мақсадларга эришиш учун етарли бўлиши белгилаб қўйилган.
Бундан ташқари Олий суд Пленумининг 2006 йил 3 февралдаги “Судлар томонидан жиноят учун жазо тайинлаш амалиёти тўғрисида”ги қарори 1-бандида судларнинг эътибори жиноят учун жазо тайинлашда қонунийлик, инсонпарварлик, одиллик ва жавобгарликнинг муқаррарлиги принципларига қатъий амал қилишга қаратилиши лозимлиги, 3-бандда Жиноят кодексининг 8, 54-моддалари мазмунига кўра, жазо адолатли бўлиши – ҳар бир ҳолатда индивидуал тайинланиши, жиноятнинг хусусияти ва ижтимоий хавфлилик даражасига, айбдорнинг шахсига, шунингдек, жазони енгиллаштирувчи ва оғирлаштирувчи ҳолатларга мувофиқ бўлиши лозимлиги ҳақида раҳбарий тушунтириш берилган.
Суд қонун талаблари ва Пленум қарорининг раҳбарий тушунтиришларига риоя қилиб, судланувчи А. Ҳусановга нисбатан жазо тайинлашда жазони оғирлаштирувчи ҳолатлар мавжуд эмас, деб ҳисоблади. Жазони енгиллаштирувчи ҳолатлар сифатида унинг айбига тўлиқ иқрорлиги, чин кўнгилдан пушаймонлиги, муқаддам судланмагани, етказилган моддий зарарни тўлиқ қоплангани, жабрланувчи ва фуқаровий даъвогарнинг даъволари йўқлигини инобатга олди.
Суд А. Ҳусановни Жиноят кодексининг 219-моддаси 1-қисми ва 169-моддаси 2-қисми “б”, “д” бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбдор топиб, унга нисбатан иш ҳақининг 20 фоизини давлат даромадига ушлаб қолган ҳолда уч йил муддатга ахлоқ тузатиш ишлари жазосини тайинлади. Унинг қамоқда сақланган 2 ой 23 куннинг бир куни ахлоқ тузатиш ишларининг уч кунига тенглаштириб, ахлоқ тузатиш ишларининг 8 ой 8 куни ўталган деб ҳисобланди. А. Ҳусановга нисбатан қўлланилган “қамоққа олиш” эҳтиёт чораси бекор қилиниб, у суд залидан озод қилинди.
Жиноят ишининг адолатли якунлангани, судланувчига қилмиши учун тегишли жазо тайинлангани ҳеч кимда эътироз уйғотмади. Бу уларнинг суддан рози бўлгани ва одил судловга нисбатан ишончнинг ортганидан далолатдир.
Баҳодир АЛИҚУЛОВ,
жиноят ишлари бўйича
Навоий шаҳар суди раиси,
Абдуҳамид ХУДОЙБЕРДИЕВ,
журналист
