ЭР ВА ХОТИН АЛОҲИДА ЯШАГАН ДАВРДА ОРТТИРГАН МОЛ-МУЛК ҚОНУНЧИЛИКДА ҚАНДАЙ ҲАЛ ЭТИЛАДИ?
Эр ва хотин қонуний никоҳдан ўтиб турмуш қуриши натижасида ўзаро оилавий муносабатга киришади. Ўз навбатида, никоҳ тузилиши натижасида эр ва хотин ўртасида мулкий муносабатлар ҳам юзага келади. Оила ҳуқуқи таркибининг бир қисмини ташкил этувчи эр-хотиннинг мулкий ҳуқуқ ва мажбуриятлари оилавий муносабатлардаги долзарб масалалардан биридир.
Амалдаги Оила кодексининг 23-моддасига мувофиқ, эр ва хотиннинг никоҳ давомида орттирган мол-мулклари, шунингдек, никоҳ қайд этилгунга қадар бўлажак эр-хотиннинг умумий маблағлари ҳисобига олинган мол-мулклари, агар қонун ёки никоҳ шартномасида бошқача ҳолат кўрсатилмаган бўлса, уларнинг биргаликдаги умумий мулки ҳисобланади.
Шу билан бирга Оила кодексининг 25-моддасига мувофиқ, эр ва хотиннинг никоҳга қадар ўзига тегишли бўлган мол-мулки, шунингдек, улардан ҳар бирининг никоҳ давомида ҳадя, мерос тариқасида ёки бошқа бепул битимлар асосида олган мол-мулки улардан ҳар бирининг ўз мулки саналади.
Баъзан эр-хотин ўртасида низо келиб чиқиши натижасида улар турмушлари давомида қўлга киритган мол-мулкни тақсимлаш бўйича келишмовчилик юзага келиши мумкин. Бу низо ўз навбатида, судда қонуний ечимини топади.
Шу ўринда эр ва хотин алоҳида яшаган даврда орттирган мол-мулк бўйича низолар қандай тартибда ҳал этилиши ҳақида тўхталадиган бўлсак, Олий суд Пленумининг “Судлар томонидан эр ва хотиннинг умумий мол-мулкини бўлиш ҳақидаги ишларни кўришда қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги қарори 7-бандида бу борада батафсил тушунтириш берилган. Жумладан, агар эр-хотин никоҳдан ажратилгунга қадар оилавий муносабатларни тугатган, яъни алоҳида яшаган ва ўз маблағларидан алоҳида фойдаланган, умумий маблағлари ҳисобига мол-мулк олмаган бўлса, суд Оила кодексининг 27-моддаси бешинчи қисмига мувофиқ, эр ёки хотиннинг бири томонидан оилавий муносабатлар тугатилган даврда орттирилган мол-мулкни улардан ҳар бирининг ўз мулки деб топиши ва фақат эр-хотин томонидан оилавий муносабатлар тугатилган вақтга қадар орттирилган мол-мулкни бўлиши мумкин.
Мисол тариқасида айтадиган бўлсак, Жаҳонгир Сангиров (исм-шарифлар ўзгартирилган) ва Ақида Йўлдошева 2020 йил 18 майда қонуний никоҳдан ўтишган. Уларнинг биргаликдаги турмушидан фарзанд туғилмаган.
Тарафлар ўзаро келишмовчилик туфайли 2022 йил июн ойидан бошлаб бирга яшамаган.
Жиззах шаҳрида хусусий амалиёт билан шуғулланувчи нотариус томонидан 2023 йил 10 сентябрда расмийлаштирилган шартномасига асосан А. Йўлдошева уй сотиб олган ва 2023 йил 14 сентябрда ушбу низоли уйни ўзининг номига давлат рўйхатидан ўтказган.
Шундан сўнг А. Йўлдошева судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, сотиб олган уйни ўзининг мулки деб топишни сўраган.
Биринчи инстанция суди даъво талабини рад этиш ҳақида ҳал қилув қарори қабул қилган. Бундан норози бўлган А. Йўлдошева апелляция шикояти билан мурожаат қилган.
Апелляция инстанциясида тарафлар бирга яшаган даврда ҳам, ундан кейин ҳам уйни сотиб олиш юзасидан ўзаро келишмагани, балки даъвогарнинг ўзи уйни Ж. Сангиров билан оилавий муносабатлари тугаганидан сўнг сотиб олгани, бунга Ж. Сангировнинг улуш қўшгани ўз тасдиғини топмаганини инобатга олиб, низоли уйни А. Йўлдошеванинг ўзининг мулки деб топиш ҳақида янги ҳал қилув қарори қабул қилди.
Шу ўринда айтиб ўтиш керакки, қонунчиликда эр-хотин ўртасида мулкий низоларни судсиз тартибида ҳал этиш институти ҳам мавжуд. Бунинг учун тарафлар никоҳ шартномаси тузиши ва ўзаро мулкий муносабатларини ушбу шартномада акс эттириши шарт.
Хулоса ўрнида таъкидлаш жоизки, ҳар қандай муносабатга киришаётган шахс ўзининг ҳуқуқ ва мажбуриятларини тегишли тартибда қонуний белгилаб олиши келгусида турли низоларнинг келиб чиқишининг олдини олади. Бу эса, ўз навбатида, судлардаги иш юкламасининг камайишига ҳам хизмат қилади.
Собир Набиев,
Жиззах вилояти суди судьяси
