ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ МАЖЛИСИ
Олий суд Пленуми мажлиси бўлиб ўтди.
Мажлисда Олий суд ва қуйи судлар судьялари, Олий Мажлис Сенати аъзолари ва Қонунчилик палатаси депутатлари, Судьялар олий кенгаши, Судьялар ассоциацияси, манфаатдор вазирлик ва идоралар вакиллари, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар масъул ходимлари, ҳуқуқшунос олимлар иштирок этди.
Олий суд раиси Б. Исломов раислик қилган йиғилишда мамлакатимизда амалга оширилган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари судларни фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилувчи орган сифатида халққа янада яқинлаштириш билан бир қаторда суд ҳокимияти мустақиллигини таъминлаш ҳамда судлар фаолияти самарадорлигини ошириш имконини берганлиги алоҳида қайд этилди.
Маълумки, жорий йилнинг бошидан судлар фаолиятига суд қарорларининг қонуний, асосли ва адолатли қабул қилинганлигини текширишнинг фуқароларга қулай янги тартиби жорий этилди.
Янги тартибга кўра, вилоят ва унга тенглаштирилган судларнинг ваколатлари ва масъулияти оширилиб, уларнинг имкониятларидан самарали фойдаланиш йўлга қўйилди, шунингдек, фуқароларнинг судга шикоят қилиш ҳуқуқи янада кенгайтирилиб, аҳолининг жойларда судма-суд сарсон бўлиб юришларига барҳам берилди.
Процессуал қонунчиликка суд қарорларини қайта кўришнинг янги тартиби киритилганлиги, ушбу тартиб бўйича ягона суд амалиётини таъминлаш кераклигини инобатга олиб, суд қарорларини апелляция ва кассация тартибида қайта кўришда қонунларни тўғри қўллаш юзасидан тушунтиришлар бериш эҳтиёжи юзага келди.
Йиғилишда Олий суд Пленумининг “Судлар томонидан жиноят ишларини апелляция ва кассация тартибида кўриш амалиёти тўғрисида”, “Маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни апелляция ва кассация тартибида кўриб чиқиш бўйича суд амалиёти тўғрисида”, “Судлар томонидан фуқаролик ишларини апелляция ва кассация тартибида кўришнинг айрим масалалари тўғрисида”, “Судлар томонидан иқтисодий ишларни апелляция ва кассация тартибида кўриш амалиёти тўғрисида” ҳамда “Судлар томонидан маъмурий ишларни апелляция ва кассация тартибида кўришнинг айрим масалалари тўғрисида”ги қарорлари қабул қилинди.
Конституцияда жиноят учун ҳукм қилинган ҳар ким қонунда белгиланган тартибда ҳукмнинг юқори турувчи суд томонидан қайта кўриб чиқилиши ҳуқуқига, шунингдек афв этиш ёки жазони енгиллаштириш тўғрисида илтимос қилиш ҳуқуқига эга, деб белгилаб қўйилган. Одил судлов соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар замирида, аввало, инсон қадрини улуғлаш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатларини таъминлаш каби устувор вазифалар ётади. Шу мақсадларда Жиноят-процессуал кодексига қонуний кучга кирмаган суд қарорларини шикоят (протест) асосида апелляция тартибида, қонуний кучга кирган суд қарорларини кассация тартибида, апелляция ёки кассация тартибида кўрилган суд қарорларини тафтиш тартибида қайта кўришга, шунингдек қонуний кучга кирган суд қарорларини кассация тартибида кўриш бўйича ваколатларни вилоят судларига ва уларга тенглаштирилган судларга ўтказишга ҳамда юқори судлар томонидан суд қарорларини бекор қилиб, ишни янгидан кўриш учун қуйи инстанция судларига юбориш амалиётини тугатишга доир процессуал нормаларни назарда тутувчи “Суд қарорларининг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш институти такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодексига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонун 2023 йил 27 сентябрь куни қабул қилинди. Бу каби ислоҳотлардан кутилаётган мақсадлардан бири судларга келиб тушган ҳар бир ишнинг судьялар томонидан ўз вақтида ва сифатли кўриб чиқилишини таъминлаш ҳисобланади. Суд амалиётида юзага келаётган масалалар муносабати билан, шунингдек, юқоридаги қонун нормаларини тўғри ва бир хилда қўлланишини таъминлаш мақсадида “Судлар томонидан жиноят ишларини апелляция ва кассация тартибида кўриш амалиёти тўғрисида”ги қарор лойиҳаси ишлаб чиқилди. Қабул қилинган Пленум қарорида биринчи инстанция судининг ҳукми, ажрими устидан апелляция, кассация тартибида шикоят бериш (протест билдириш), апелляция, кассация инстанцияси судларида иш юритиш масалалари батафсил ёритиб берилган.
Мамлакатимизда қонун устуворлигини таъминлаш, фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқларини рўёбга чиқариш ва жамиятда адолатни қарор топтириш мақсадида суд-ҳуқуқ соҳасини тубдан ислоҳ этишга доир кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Ҳуқуқни қўллаш амалиётининг таҳлил натижаларига кўра, суд ишларини юритиш жараёнига янги институтлар жорий этилди, фуқароларнинг ҳуқуқлари ишончли ҳимоя қилинишини таъминлаш мақсадида ярашув, дастлабки эшитув, шунингдек суд қарорларининг қонунийлиги, асослилиги ва адолатлилигини текшириш каби институтлар такомиллаштирилди. Олиб борилган ишлар натижасида одил судловни амалга ошириш жараёнида шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш даражаси янги босқичга кўтарилди. Суд қарорларини қайта кўриш институти такомиллаштирилиши муносабати билан 2023 йил 25 декабрдаги “Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига ўзгартиришлар киритиш ҳақида”ги Қонун билан суд қарорларига нисбатан фуқароларимизнинг апелляция, кассация ва тафтиш тартибида шикоят келтириш ҳуқуқи белгиланиб, Конституцияда белгиланган судга шикоят қилиш ҳуқуқи мустаҳкамланди. Судлар томонидан ўтган қисқа вақт ичида ушбу қонунга асосан суд қарорларига нисбатан келтирилган апелляция ёки кассация шикоятларини кўриб чиқиш амалиёти шаклланиб, суд амалиётини бир хиллаштириш, қонунни амалда тўғри қўллаш юзасидан тушунтириш бериш зарурати юзага келди. Олий суд Пленумининг “Маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни апелляция ва кассация тартибида кўриб чиқиш бўйича суд амалиёти тўғрисида”ги қарорида маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни апелляция, кассация тартибида кўриб чиқиш суд процесси иштирокчиларининг биринчи инстанция суди қарори устидан шикоят беришга бўлган ҳуқуқини кафолатловчи муҳим ҳуқуқий институт эканлигидан келиб чиқиб, судларга тушунтиришлар берилмоқда.
Президентнинг 2023 йил 16 январдаги “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармонида суд қарорлари қонуний, асосли ва адолатли қабул қилинганлигини текширишнинг фуқароларга қулай ва соддалаштирилган тартибини яратиш назарда тутилган бўлиб, ушбу Фармон ижроси юзасидан Олий суд томонидан қонунчилик ташаббуси ҳуқуқи асосида бир қатор процессуал қонунларга, жумладан Фуқаролик процессуал кодексига ҳам ўзгартириш ва қўшимчалар киритишга оид қонун лойиҳаси ишлаб чиқилди ва Президент томонидан 2023 йил 25 декабрда имзоланди. Ушбу қонун суд қарорларининг қонунийлигини, асослилигини ва адолатлилигини текшириш механизмларини янада такомиллаштириш, суд қарорларини қайта кўришнинг янги тартибини жорий этиш орқали фуқароларнинг одил судловга эришиш даражасини янада ошириш, уларнинг бузилган ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини кенгроқ ҳимоя қилишни таъминлашга қаратилган. Процессуал қонунларда жорий этилган суд қарорларини қайта кўришнинг янги институти 2024 йил 1 январдан амалга киритилганлиги сабабли Олий суд Пленумининг тегишли қарор лойиҳасини ишлаб чиқиш зарурати туғилди. Бугунги Пленум йиғилишида қабул қилинган “Судлар томонидан фуқаролик ишларини апелляция ва кассация тартибида кўришнинг айрим масалалари тўғрисида”ги қарорда апелляция, кассация инстанцияси судларида иш юритишнинг асослари алоҳида келтирилган бўлиб, даъво тартибида, буйруқ тартибида, алоҳида тартибда юритиладиган ва ҳакамлик судининг ҳал қилув қарори билан боғлиқ ишлар бўйича шикоят бериш ҳуқуқига эга бўлган шахслар, яъни тарафлар, учинчи шахслар, аризачи ва қарздор, манфаатдор шахс ва уларнинг вакиллари ҳамда ишда иштирок этмаган, бироқ процессуал қонун билан шикоят бериш ҳуқуқи берилган шахслар кўрсатиб ўтилган.
“Суд қарорларининг қонунийлиги ва асослилигини текшириш тартиби такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодексига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонун билан Иқтисодий процессуал кодексининг суд ҳужжатларини қайта кўриш институтига оид нормаларига бир қатор ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди. Бу эса, ишларни апелляция ёки кассация тартибида кўришда Иқтисодий процессуал кодекси нормаларини тўғри ва бир хилда қўллаш мақсадида Олий суд Пленумининг “Судлар томонидан иқтисодий ишларни апелляция ва кассация тартибида кўриш амалиёти тўғрисида”ги қарорини қабул қилишни тақозо этди. Ушбу қарордаги тушунтиришлар ишларни апелляция ва кассация инстанцияси судларида кўриш амалиётини бирхиллаштиришга, Иқтисодий процессуал кодексининг нормаларини қўллашдаги айрим тушунмовчиликларнинг олдини олишга хизмат қилади.
Суд қарорлари қонуний, асосли ва адолатли қабул қилинганлигини текширишнинг фуқароларга қулай ва соддалаштирилган тартибини яратиш вилоят ва унга тенглаштирилган судларда кассация ва тафтиш инстанциялари, Олий судда эса тафтиш ва раёсат инстанциялари жорий этилиб, ўрта бўғин судларида иш юритиш тартиби тубдан ўзгарди. Бу эса, вилоят ва унга тенглаштирилган судлар амалиётини бир хиллаштириш ва тўғри йўлга қўйишга қаратилган раҳбарий кўрсатмаларни ишлаб чиқиш, шунингдек апелляция ва кассация тартибида иш кўришга оид мавжуд Пленум қарорларини амалдаги процессуал қонунчиликка мувофиқлаштириш заруратини юзага келтирди. Шу тариқа “Судлар томонидан маъмурий ишларни апелляция ва кассация тартибида кўришнинг айрим масалалари тўғрисида”ги қарор лойиҳаси ишлаб чиқилди. Қабул қилинган Пленум қарорида процессуал қонунчиликда шикоят келтирилиши мумкин бўлган ва шикоят келтирилмайдиган суд ажримлари назарда тутилганлиги, ушбу ҳолат амалиётда нафақат фуқаролар, балки баъзи адвокат ва ҳуқуқшуносларда ҳам тушунмовчиликлар келтириб чиқариши мумкинлиги инобатга олиниб, шикоят бериш назарда тутилмаган ажримда кодексда шикоят қилиш назарда тутилган процессуал масалалар ҳам ҳал этилган бўлса, ажримнинг шу қисми бўйича шикоят қилиниши мумкинлиги тўғрисидаги муҳим тушунтиришлар ўз ифодасини топган.
Пленум қарорлари матнлари Ўзбекистон Республикаси Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, “Ўзбекистон Республикаси Олий суди ахборотномаси” ва “Куч – адолатда” газетасида эълон қилинади.
