СУД БУЙРУҒИ ЁКИ НОТАРИУС ИЖРО ХАТИ: ҚАЙСИ БИРИ АФЗАЛ ВА ҚУЛАЙ?
Маълумки, буйруқ тартибида иш юритиш фуқаролик судларида иш юритишнинг энг содда тури ҳисобланади. Бунда даъво аризаси суд томонидан тарафлар иштирокисиз кўриб чиқилиб, ижро ҳужжати кучига эга бўлган суд қарори қабул қилинади. Фуқаролик процессуал кодексининг 171-моддасида суд буйруғи тартибида иш юритиш асослари белгиланган. Хусусан, талаб нотариал тасдиқланган битим ёки ёзма битимга асосланган ва қарздор томонидан тан олинган бўлса, коммунал хизматлар ёки алоқа хизматлари тўлови бўйича қарздорлик ва вояга етмаган болалар учун алимент ундириш, шунингдек, оталикни белгилаш билан ёки учинчи шахсларни жалб этиш зарурати билан боғлиқ бўлмаган талаблар бўйича суд буйруғи берилади.
Арз қилинган талабнинг мазмуни бўйича суд буйруғи ариза судга келиб тушган кундан эътиборан 3 кун ичида судья томонидан берилади. Суд буйруғи судья томонидан ундирувчи ва қарздорни судга чақирмасдан, уларнинг тушунтиришларини эшитмасдан якка тартибда, суд муҳокамасисиз қабул қилинади. Агар белгиланган муддатда қарздордан судга эътироз келиб тушмаса, судья ундирувчига суднинг муҳри ёки электрон имзоси билан тасдиқланган буйруқнинг кўчирма нусхасини ижрога тақдим этиш учун беради. Ундирувчининг илтимосига мувофиқ суд буйруғи ижро этиш учун бевосита суд томонидан юборилиши ҳам мумкин.
Суд буйруғи ўн кунлик муддат ўтгач, қонуний кучга киради.
Амалиётда барча фуқаролик судларида коммунал қарздорлик юзасидан суд буйруғи электрон тарзда чиқарилаётгани ортиқча оворагарчиликнинг олдини олмоқда. Бироқ коммунал қарздорлик юзасидан суд буйруғи чиқаришда айрим муаммоли жиҳатлар ҳам йўқ эмас.
Гап шундаки, айрим коммунал ташкилотлар базавий ҳисоблаш миқдорининг бир баробар миқдорига етмаган қарздорлик суммаси мавжуд бўлса ҳам судга даъво аризаси билан мурожаат қилмоқда. Ўз навбатида, суд томонидан ундирувчи фойдасига қарздорлик ундирилиши билан бирга давлат фойдасига давлат божи тўғрисидаги қонун талабидан келиб чиққан ҳолда базавий ҳисоблаш миқдорининг бир баробари миқдорида давлат божи ҳам ундирилмоқда. Бу эса, фуқароларнинг ҳақли эътирозига сабаб бўлмоқда.
Мисол учун айтадиган бўлсак, истеъмолчининг табиий газдан икки юз минг сўм қарздорлиги юзага келган. Ушбу ҳолат бўйича қарздор истеъмолчи (абонент) огоҳлантирилган. Аммо қарздор қарзини ўз вақтида тўламаган.
Шу сабабли ҳудудий газ корхонаси қарздорлик юзасидан суд буйруғи чиқариш учун фуқаролик судига даъво аризаси билан мурожаат қилган.
Суд икки юз минг сўмлик қарздорлик юзасидан суд буйруғи чиқариб, қарздордан қарздан ташқари базавий ҳисоблаш миқдорининг бир баробари миқдорида давлат божи ундирилишини ҳам белгилайди.
Табиийки, бундан норози бўлган қарздор суд буйруғини бекор қилиш тўғрисида ариза беради.
Шу ўринда ҳақли савол туғилади; қарздорликни бошқа йўл билан ундириб олиш имконияти борми?
Бу саволга жавобан шуни айтиш жоизки, “Нотариат тўғрисида”ги қонуннинг 76-моддасида “қарздордан пул суммаларини ундириш ёки мол-мулкни талаб қилиб олиш учун нотариус қарздорликни белгиловчи ҳужжатларга ижро хатларини ёзади” дея қайд этилган. Бундан ташқари “Давлат божи тўғрисида”ги қонуннинг 6-моддасида илова қилинган давлат божи ставкалари “ф” кичик бандида ижро хатларини ёзиб берганлик учун ундириладиган сумманинг 1 фоизи, бироқ базавий ҳисоблаш миқдорининг 10 бараваридан ортиқ бўлмаган миқдорида давлат божи ундирилиши белгиланган.
Юқорида қайд этилганлардан келиб чиқиб, қонунчиликка кичик миқдордаги коммунал хизматлар учун қарздорликни нотариал идора орқали ижро этиш ҳақида ўзгартиш киритилса, мақсадга мувофиқ бўларди.
Ҳолбуки, нотариус ижро хати ижро ҳужжатига тенглаштирилгани сабабли мажбурий ижро бюроси томонидан мажбурий ижро қилинади. Чунки “Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида”ги қонуннинг 5-моддасида белгиланган ижро этилиши лозим бўлган суд ҳужжатлари ва бошқа органларнинг ҳужжатлари рўйхатида нотариусларнинг ижро хатлари ҳам давлат ижрочиси томонидан мажбурий ижро қилиниши белгиланган.
Бундан ташқари судга коммунал қарздорлик юзасидан суд буйруғи чиқариш учун ариза беришда қарздорликнинг энг кам миқдорини белгилаб қўйиш зарур.
Ушбу таклиф амалиётга жорий этилиб, кичик миқдордаги коммунал қарздорликни ундириш нотариус ижро хати асосида амалга оширилса, истеъмолчилардан ортиқча маблағ ундирилишининг олди олинади. Бу истеъмолчилар ҳуқуқларини таъминлаш баробарида судлардаги иш юкламасининг камайишига ёрдам бериши шубҳасиз.
Шерзод Холхўжаев,
Судьялар олий мактаби тингловчиси
