АСОССИЗ БУЙРУҚ СУД ТОМОНИДАН БЕКОР ҚИЛИНДИ
2024 йил август ойида “Урганчтрансгаз” унитар корхонасининг “Заунгур” магистрал газ қувурлари бошқармасида газ истеъмолини ҳисоблаш бўйича муҳандис вазифасида фаолият юритиб келаётган Аҳмаджон Маткаримовнинг бошига кутилмаганда ташвиш тушди: у бошқарма бошлиғи Д. Фозиловнинг 2024 йил 13 августдаги буйруғига асосан эгаллаб турган лавозимидан озод қилинди.
Меҳнат шартномаларини бекор қилиш юзасидан бошқармада шакллантирилган комиссия тарафидан А. Маткаримовнинг иш унумдорлиги паст экани хусусида берилган хулоса ҳамда 2024 йил 12 августдаги касаба уюшмаси йиғилишининг розилик бериш ҳақидаги қарори муҳандисни вазифасидан озод этиш учун асос бўлди.
Бу жараёнда А. Маткаримов ва яна 2 нафар ходимга улар билан тузилган меҳнат шартномаси Меҳнат кодексининг 161-моддаси иккинчи қисми 2-бандига асосан, икки ойдан сўнг бекор қилиниши ҳақида огоҳлантириш хати ҳам берилди. Огоҳлантириш хатида ходимларни ишдан озод қилиш “Ўзтрансгаз” акционерлик жамиятининг 2024 йил 8 майдаги ҳамда “Урганчтрансгаз” унитар корхонасининг 2024 йил 10 майдаги буйруқларига асосан амалга оширилаётгани қайд этилди.
Айни ҳужжатларнинг бари қонун талаблари асосида расмийлаштирилди.
Бироқ одамзод қалбида ҳақиқат ва адолатга ташналик ҳисси ҳам борки, бу туйғу ўз хизмат вазифасидан озод қилинган А. Маткаримовнинг қалбини ҳам жунбушга солди. Ҳақиқат ва адолатни суд даргоҳидан излади.
Дастлабки босқич суди унинг бу борадаги талабини қисман қаноатлантирди. Аммо бу ҳолат даъвогарни ҳам, унинг қонуний манфаатларини ҳимоя қилаётган Хива туман камбағалликни қисқартириш ва бандликка кўмаклашиш бўлимини ҳам қаноатлантирмади.
Шу боис туман камбағалликни қисқартириш ва бандликка кўмаклашиш бўлими ишсиз қолган фуқаро номидан юқори босқич судига мурожажат қилиб, даъвогарни хизмат вазифасига қайта тиклаш, мажбурий ишсизлик даври учун тегишли миқорда иш ҳақи ундириш ва 30 миллион сўмлик маънавий зарарни қоплаш талабини такроран илгари сурди. Хоразм вилоят судининг фуқаролик ишлари бўйича апелляция ҳайъати масалани судлар мустақиллиги принципига қатъий риоя этиб, ҳавола қилинган ҳужжатларнинг мазмун-моҳиятига суянган ҳолда кўриб чиқди.
Хусусан, Олий суд Пленумининг 2023 йил 20 ноябрдаги “Меҳнат шартномасини бекор қилишни тартибга солувчи қонунчиликни қўллаш амалиёти тўғрисида”ги қарорига кўра, судлар ходим билан меҳнат шартномаси бекор қилинишининг қонунийлигини буйруқда кўрсатилган асослар бўйича текшириши лозим.
Айни шундай ўрганишлар асносида А. Маткаримов олий маълумотга, етарли малака ва иш тажрибаси ҳамда тегишли сертификатга эга экани ҳақидаги факт ва далилларга алоҳида эътибор қаратилди. Ходимнинг кейинги даврдаги фаолияти, ўз касбига лаёқати, билим-малака даражаси Меҳнат кодексининг 369-моддаси талабларига асосан сичиклаб ўрганилди.
Айни жараёнда иш берувчи ходим билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилиш чоғида масаланинг бу жиҳатини, яъни А. Маткаримов Тошкент кимё ва технология институтининг нефть ва газни қайта ишлаш кимёвий технологияси мутахассислиги бўйича тугаллаб, олий маълумотга эга бўлгани, ўз касби бўйича 13 йилдан буён узлуксиз меҳнат қилиб келаётганини инобатга олмагани маълум бўлди. Бу ҳолат ходимнинг касбий меҳнати ва билимини баҳолаш чоғида, айниқса, янада аниқ кўзга ташланди.
Гап шундаки, А. Маткаримов газ сизиб чиқишини аниқлашда ишлатиладиган “JL-269” мосламаси ва масофавий лазерли газ сизиб чиқишини аниқловчи мобил автолаборатория ёрдамида ишлай олиш лаёқати қониқарсиз баҳоланган. Ваҳоланки, иш берувчи тарафидан 2023 йил 25, 26, 27, 28, 29, 30 март ҳамда 1, 4 апрель кунлари тузилган далолатномаларда муҳандис А.Маткаримов “JL-269” русумли ускунаси ёрдамида газ сизиб чиқиши ҳолатларини тўғри аниқлагани расман қайд этилган.
Аппеляция суди жараёнида А. Маткаримовга нисбатан йўл қўйилган ножўя хатти-ҳаракатларнинг бошқа жиҳатлари ҳам юзага қалқиб чиқди. Хусусан, унинг компьютер техникаси билан эркин ишлай олиш салоҳияти йўқ экани ҳақидаги даъво соҳа мутахассисини жалб қилган ҳолда аниқланмаган, шу ҳақда бирон-бир ҳужжат расмийлаштирилмаган экан.
Бунинг устига стандарт меъёрлари асосида ишлаш лаёқати ходимнинг хизмат йўриқномасида қайд этилмаган бўлса-да, уни бу борадаги талабни бажармаганликда айблашгани аниқланди. Ходимнинг бошқарма ички тартиб-қоидаларига риоя қилиш борасидаги фаолияти ҳам “йўқ”қа чиқарилган. Мутасаддилар бу ҳолатни ходимнинг меҳнат унумдорлиги пастлигига йўйишган.
Меҳнат кодексининг 396-моддасига кўра, ходимнинг корхона ички тартиб-қоидаларига риоя қилмаслигини малака ва меҳнат унумдорлиги сифатида баҳолаб бўлмайди. Судлов ҳайъати бу айбни ҳам асоссиз, деб топди.
Айни пайтда даъвогар – “Урганчтрансгаз” унитар корхонаси томонидан 2024 йил 15 январда тасдиқланган раҳбар ва муҳандис-техник ходимларнинг меҳнат муҳофазаси ва саноат хавфсизлиги бўйича билимларини синовдан ўтказиш саволномаси юзасидан ўтказилган синовдан муваффақиятли ўтганлиги инобатга олинди.
Суд юқоридаги ҳолатларни назарда тутар экан, А. Маткаримов билан тузилган меҳнат шартномаси қонуний асосларда бекор қилинганини исботловчи далиллар тақдим этилмагани, Меҳнат кодексининг 174-моддаси саккизинчи қисмига асосан, низоларни кўриб чиқиш чоғида меҳнат шартномаси бекор қилинишининг қонунийлигини исботлаш иш берувчининг зиммасида эканини алоҳида урғулади.
Апелляция ҳайъати ишни кўриш жараёнида апелляция шикоятини қисман қаноатлантириш ва фуқаролик ишлари бўйича Боғот туманлараро судининг ҳал қилув қарорини қисман бекор қилишни мақсадга мувофиқ, деб ҳисоблади.
Ишни кўриш якунида чиқарилган ажримга мувофиқ, “Заунгур” магистрал газ қувурлари бошқармаси бошлиғининг Аҳмаджон Маткаримов билан тузилган меҳнат шартномасини бекор қилиш ҳақидаги буйруғи ғайриқонуний деб топилди. Даъвогар 2024 йил 13 августдан эътиборан муқаддам адо этиб келган вазифасига қайта тикланди.
Айни пайтда “Урганчтрансгаз” унитар корхонаси зиммасига А. Маткаримов мажбуран бекор юрган даври учун унга жами 51,1 миллион сўм иш ҳақи ҳамда 10,5 миллион сўмлик маънавий зарарни қоплаш мажбурияти юклатилди.
Шундай қилиб, ишдан ноҳақ бўшатилган бир инсон бошидан ғусса кўланкаси ариди. У энди адолат қўрғонидан нажот топганидан хурсанд.
Муҳими шу.
Жамолиддин Қуриёзов,
Хоразм вилояти судининг
фуқаролик ишлари бўйича судьяси
