ШАРТНОМА ШАРТЛАРИ ТОМОНЛАРГА БИРДЕК МАЖБУРИЯТ ЮКЛАЙДИ
Мамлакатимиз иқтисодий судларида энг кўп кўриладиган ишлардан бири – шартномавий муносабатлардан келиб чиқадиган низолардир. Бинобарин, мазкур тоифадаги низоларни ҳал этиш борасида Олий суд томонидан қатор тавсия ва кўрсатмалар берилган.
Иқтисодий судлар, хусусан, қурилиш пудрати ва олди-сотди шартномаларидан келиб чиқадиган низоларни ҳал этишда Фуқаролик кодекси, Иқтисодий процессуал кодекси, “Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий-ҳуқуқий базаси тўғрисида”ги қонун ҳамда Олий суд Пленуми қарорларига таянади.
Айтиш керакки, қурилиш пудрати шартномаси буюртмачи ва пудратчи ўртасидаги муносабатларни тартибга солувчи асосий ҳужжатдир. Борди-ю қурилиш пудрати шартномасида муҳим шартлар назарда тутилмаган бўлса ҳамда ушбу шартларни белгилаш имконияти бўлмаса, бундай шартнома тузилмаган деб ҳисобланади.
Шартномада муҳим шартларнинг мавжудлиги ёки мавжуд эмаслиги суд томонидан низоларни ҳал этишда аниқланади. Бунда шартномада муҳим шартлар мавжуд эмаслиги ҳақидаги ўзининг важларини низонинг тарафи даъво аризасида ёки даъво аризаси юзасидан билдирилган ёзма фикрида келтириши мумкин.
Агар ишни кўриш жараёнида шартномада бундай шартларнинг мавжуд эмаслиги аниқланса, суд низо юзасидан қурилиш ишларини бажаришда расмийлаштирилган ҳужжатлар асосида қарор қабул қилиб, унинг асослантирувчи қисмида қурилиш пудрати шартномаси тузилмаганлигини кўрсатиб ўтади.
Шу ўринда ҳаётий мисолларга эътибор қаратсак, 2024 йил 1 июль куни “Ҳудудий минтақавий йўлларга буюртмачи хизмати” давлат унитар корхонаси ва “YO’LOVCHI QURUVCHI” масъулияти чекланган жамият ўртасида пудрат шартномаси имзоланган.
Мазкур шартнома 2024 йил 2 июлда маҳаллий молия ва ғазначилик органларида рўйхатдан ўтказилган. Унга мувофиқ, “YO’LOVCHI QURUVCHI” масъулияти чекланган жамият 2024 йил 30 октябрга қадар “Урганч — Хива” йўлида жорий таъмирлаш ишларини бажариши белгиланган. Бунинг учун тадбиркорнинг ҳисоб рақамига 940 миллион сўм маблағ ўтказиб берилган.
Бироқ таъмирлаш ишлари белгиланган муддатда тугалланмаган. Шундан сўнг 2024 йил 7 ноябрь куни унитар корхона томонидан “YO’LOVCHI QURUVCHI” масъулияти чекланган жамиятга огоҳлантириш хати юборилган. Аммо огоҳлантириш хати оқибатсиз қолдирилган.
Айтиш керакки, Фуқаролик кодексининг 631-моддасига асосан, пудрат шартномаси бўйича бир тараф (пудратчи) иккинчи тараф (буюртмачи) топшириғига биноан, маълум бир ишни бажариш ва унинг натижасини буюртмачига белгиланган муддатда топшириш мажбуриятини олади.
Тарафлар ўртасидаги шартноманинг 14.3-бандида пудратчи объектни ўз вақтида ишга тушириши бўйича ўз мажбуриятларини бузганлиги учун буюртмачига муддати ўтказиб юборилган ҳар бир кун учун мажбуриятларнинг бажарилмаган қисмининг 0,5 фоизи миқдорида, бироқ бажарилмаган ишлар қийматининг 50 фоизидан ошмаган миқдорда пеня тўлаши қайд этилган.
Бинобарин, “Ҳудудий минтақавий йўлларга буюртмачи хизмати” давлат унитар корхонаси Урганч туманлараро иқтисодий судига даъво аризаси билан мурожаат қилиб, «YO’LOVCHI QURUVCHI» масъулияти чекланган жамиятдан 940 миллион сўм асосий қарз ва 470 миллион сўм пеня ундиришни сўраган.
Албатта, суд холислик ва адолат тамойиллари асосида, қолаверса, тадбиркорларнинг молиявий аҳволини ҳам инобатга олган ҳолда, даъвони қисман қаноатлантириш тўғрисида ҳал қилув қарори қабул қилди.
Хулоса қилиб айтганда, амалиётда бу тоифадаги ишларнинг кўрилиши иқтисодий судлар зиммасига катта масъулият юклайди. Зотан, мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг кўламли суд-ҳуқуқ ислоҳотлари Конституция ва қонунларда белгиланган инсон ҳуқуқ ҳамда эркинликлари, шунингдек, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг ҳуқуқларини, қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиб, адолатни таъминлашга қаратилган.
Зеро, мақсад битта – қонунийлик ва адолатни таъминлаш йўли билан халқимизни рози қилишдир.
Нилуфар АЛЛАБЕРГАНОВА,
Урганч туманлараро
иқтисодий суди судьяси
