АХБОРОТ ТАРҚАТИШ ЭРКИНЛИГИ СУИИСТЕЪМОЛ ҚИЛИНМАСЛИГИ КЕРАК
Кейинги пайтларда айрим манбаларда, асосан, ижтимоий тармоқларда муайян давлат органлари ёки уларнинг мансабдор шахслари фаолияти ҳақида нохолис, ҳақиқатга зид, айтиш мумкин бўлса, бўҳтон ва иғводан иборат маълумотлар тарқатилаётганидан кўз юмиб бўлмайди. Айниқса, давлат ва жамият ҳаётида адолат қарор топишида ниҳоятда муҳим ўрин тутадиган орган – суд тизими ва судьялар фаолияти ҳам бундай “нишон”лардан бирига айланаётгани жуда ачинарли…
Ваҳоланки, бир қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда судьянинг шаъни, қадр-қиммати ёки ишчанлик обрўсини таҳқирлаш тегишли жавобгарликни келтириб чиқариши тўғрисидаги ҳуқуқий нормалар белгиланган.
Суд тизимида узоқ йиллардан буён ишлаб келаётган фахрий судья сифатида судьяларимизнинг шаънига путур етказишга сабаб бўладиган асоссиз маълумотларни тарқатиш билан шуғулланаётганларни, умуман, барча фуқароларни қонунларимизда ўз ифодасини топган муайян талаблардан хабардор этишни ўзимнинг бурчим деб топдим.
Биз қонун асосида бошқариладиган ҳуқуқий демократик давлатда яшаяпмиз. Шундай экан, ҳокимиятнинг қонун чиқарувчи органи бўлган парламент томонидан қабул қилинган қонунларга, айниқса, Конституция талабларига сўзсиз риоя қилиш — ҳар биримизнинг муқаддас бурчимиз бўлиши керак. Юртимиздаги барча фуқаролар, ким бўлишидан, қайси мансабда ишлашидан қатъи назар, тегишли қонун талабларидан хабардор бўлса, мақсадга мувофиқ бўлади.
Тўғри, ҳамма соҳаларда ҳам объектив, субъектив сабабларга кўра, баъзи бир камчилик ва нуқсонлар учраши ҳеч кимга сир эмас. Албатта, қонунларимизда судья ҳар бир ишни чуқур ўрганиб, мазмунан кўриб чиқишда тарафлар ва гувоҳларни эринмасдан батафсил эшитиб, инкор этиб бўлмайдиган далиллар асосида у ёки бу шахснинг айби тасдиқлангандан сўнг қонунларимиздаги афзалликлардан тўғри фойдаланиб, ҳақиқий содир этган ҳаракатига қонуний баҳо бериб, адолатли жазо чорасини тайинлаши лозимлиги кўрсатилган.
Камчиликни рўкач қилиб, бирон-бир шахсга нисбатан ҳурматсизлик қилиш, унинг шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлайдиган, айниқса, судга, судьяга нисбатан камситувчи, бирёқлама ва нохолис, шунингдек, жамоатчиликда давлат органлари, уларнинг мансабдор шахсларига нисбатан ишончсизлик кайфиятини уйғотадиган маълумотларни очиқдан-очиқ тарқатиш қонун билан тақиқланади.
Ахборотни тарқатишда унинг холислиги, ҳаққонийлиги ва тўғрилиги учун масъулиятни унутмаслик керак. Акс ҳолда, амалдаги қонунларимизда бундай ҳаракатлар учун маъмурий, ҳатто жиноий жавобгарлик белгиланган.
Судлар ва судьялар томонидан маслаҳатхонасида чиқарилган ҳукм ва қарорларга баҳо бериб, танқид қилиш орқали ижтимоий босим ўтказишга уриниш асло мумкин эмас. Бундай ҳуқуқ ҳеч кимга берилмаган. Фақат қонунда кўрсатилган шахсларгина суд қарорларидан норози бўлса, тегишли тартибда юқори инстанция судига мурожаат қилиши процессуал қонунларимизда аниқ кўрсатилган.
Конституциямизнинг 60-моддасида “Фуқаролар Конституция ва қонунларга риоя этишга, бошқа инсонларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари, шаъни ва қадр-қимматини ҳурмат қилишга мажбурдирлар”, деган қоида ўрнатилган.
Шу ўринда ўзимизга савол бериб кўрайлик-чи, барчамиз ҳам Конституциямизнинг ушбу талабига риоя қилаяпмизми?
Шунингдек, Конституциямизнинг 136-моддасида судьяларнинг мустақил экани, фақат Конституция ва қонунга бўйсуниши, уларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йўл қўйилмаслиги ва бундай аралашиш, қонунга мувофиқ, жавобгарликка сабаб бўлиши, ушбу модданинг иккинчи қисмида эса, судьяларнинг дахлсизлиги қонун билан кафолатланиши белгилаб қўйилган.
Бундан ташқари “Судлар тўғрисида”ги қонуннинг 65-моддасида судьяга нисбатан ҳурматсизлик қилганлик учун жавобгарлик белгиланган. Яъни давлат органлари ва бошқа органлар, корхоналар, муассасалар ҳамда ташкилотлар, мансабдор шахслар, фуқаролар судьяларни ҳурмат қилиши ва уларнинг мустақиллиги принципига қатъий риоя этиши шарт. Судьяга ҳурматсизлик қилиш, худди шунингдек, уни очиқдан-очиқ менсимасликдан далолат берувчи хатти-ҳаракатлар, қонунга мувофиқ, жавобгарликка сабаб бўлади.
Шу ўринда яна бир муҳим масала ҳақида тўхталиб ўтмоқчиман.
Юртимизда фаолият кўрсатаётган журналистлар, айниқса, ижтимоий тармоқларда фаол бўлган шахслар (блогерлар) мамлакатимизда суднинг мустақил эканлигини ёдда тутишлари лозим. Суднинг ишига улар бирон-бир тарзда аралашмасликлари, аралашганларни эса, фош қилишга камарбаста бўлишлари мақсадга мувофиқдир.
Фуқаролик кодексининг 1021-моддаси бешинчи қисмида ҳар қандай фуқарога нисбатан ор-номус, қадр-қиммат ва ишчанлик обрў-эътиборини ҳақоратловчи маълумотларни тарқатган шахсдан маънавий зарар ундирилиши кўрсатилган.
Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 41-моддасида ҳақорат қилиш, яъни шахснинг шаъни ва қадр-қимматини қасддан камситганлик учун ҳуқуқбузарга нисбатан базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма бараваридан қирқ бараваригача миқдорда жарима жазоси белгиланган.
Жиноят кодексининг 140-моддасида эса, ҳақорат қилиш, яъни шахснинг шаъни ва қадр-қимматини беадаблик билан қасддан таҳқирлаш, шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилгандан кейин такроран содир этилса, базавий ҳисоблаш миқдорининг икки юз бараваригача миқдорда жарима ёки икки юз қирқ соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд бир йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланиши қайд этилган.
Аллоҳ менга инъом этган тўқсон йиллик умримнинг олтмиш йилга яқинини суд-ҳуқуқ соҳасига бағишлаган бир оқсоқол инсон сифатида, ҳеч қачон қонунларимизнинг бу талаблари бирон-бир шахсга нисбатан қўлланилишини умуман истамайман!
Барчамиз Парламентимиз томонидан қабул қилинган қонунлар талабларидан хабардор бўлиб, уларга риоя қилсаккина, ҳеч қандай нохуш ҳолатга тушмаймиз, албатта.
Мухтасар айтганда, юқоридаги қонун нормаларини мен тарбиявий нуқтаи назардан, ҳар хил нохушликларнинг олдини олиш мақсадида, фуқароларимизни бир-бирларига нисбатан ўзаро ҳурматда бўлиш ва жамиятда ўз ўрнини билиб юришга даъват этган ҳолда келтирдим, холос.
Айтмоқчиманки, конституциявий бурчларимизни чуқур англаган ҳолда, ўзгаларнинг ҳақ-ҳуқуқларини ҳурмат қилиб, қонунларга қатъий риоя қилиш барчамизнинг қонуний бурчимиз эканлигини унутмаслигимиз лозим.
Шунда ҳар биримиз, мен ҳуқуқий демократик давлатда яшаяпман ва унинг тараққиётига ўзимнинг қонуний ҳиссамни қўшмоқдаман, чунки менинг фуқаролар, жамият ва давлат олдидаги бурчим ҳам шуни талаб этади, деб айта оламиз.
Убайдулла МИНГБОЕВ,
Судьялар ассоциацияси раиси,
Ўзбекистонда хизмат кўрсатган юрист
