АДОЛАТ МЕЗОНИ ЖАЗОНИНГ МУҚАРРАРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МУҲИМ ЎРИН ТУТАДИ
…2010 йилнинг 3 март куни Қорақалпоғистон Республикасининг Амударё туманида туғилган, кейинги пайтда Тошкент вилоятининг Чирчиқ шаҳрида вақтинча яшаб келган мактаб ўқувчиси Мурод Раҳмонов (исм-шарифлар ўзгартирилган) ҳали вояга етмай туриб, икки марта оғир жиноий қилмишга қўл урди. Дастлаб шу йилнинг 9 январь куни у ўзга фуқарога тегишли автомашинани ноқонуний тарзда эгаллаб олиб, ўғирлаб қочиб кетган.
Бироқ унинг “сайри” узоқ чўзилмайди, тезда жиноят устида қўлга тушади.
Тергов суди шу воқеа юзасидан қўзғатилган жиноят ишини эътироф этди.
Жиноят кодексининг транспорт воситасини олиб қочишга доир 267-моддаси 1-қисми бўйича олиб борилган тергов-суриштирув тадбирлари якунида иш суднинг ҳукмига ҳавола қилинди. Навбат қилмишнинг сўровига етди. Афсуски, бу жараёнда яна бир нохуш ҳодиса рўй берди. М. Раҳмонов бошқа автомашинани ўғирлаш йўли билан навбатдаги жиноий ҳаракатни содир этган. Маълум бўлишича, айбланувчи оғир оқибатли жиноий қилмишлар тоифасига кирувчи бу қилмишни унинг ножўя хатти-ҳаракати суд тарафидан муҳокама қилинаётган бир пайтда, яъни 2025 йилнинг 21 февралидан 22 февралига ўтар кечаси ярим тунда содир этган.
Ўша куни М. Раҳмонов Марбугат маҳалласидаги қариндошининг уйига меҳмонга боради. Тун алламаҳали бўлганда, у меҳмондорчиликдан қайтаётиб, шу ҳудуддаги Умидбахш кўчасидаги уйлардан бирининг олдида турган “Кобальт” русумли автомашинага кўзи тушади-ю, фикри бузилади.
Б. Ўрозматовга қарашли автоулов шу аснода М. Раҳмоновнинг ўлжасига айланди.
Аммо автомашина игна эмаски, ерга тушиб, ғойиб бўлса. Шу боис ўғирланган автомашинани ахтариб топиш кўпам мушкул бўлмади. М. Раҳмонов яна жиноий қилмиш устида қўлга тушди.
Ўрни келганда шуни айтиш керакки, бундай жиноий қилмишлар, ҳақиқатан ҳам, асоратли ва оғир оқибатли жиноий ҳодисалар туркумига киради.
Бунинг устига бундай қилмиш суд ёки тергов ҳаракатлари олиб борилаётган пайтда бевосита айбланувчи шахс тарафидан ва такроран содир қилинса, унинг оқибати янада оғир кечиши турган гап. Шу маънода айтганда, М. Раҳмонов томонидан такроран содир этилган қилмиш Жиноят кодексининг ўта оғир жиноий қилмишни назарда тутувчи 267-моддаси 2-қисми “а” банди бўйича малакаланди. Тергов ва суд жараёнида гумонланувчини ўз тарбиясига олган отаси ва тоғаси зиммаларидаги бурч ва мажбуриятга лоқайд қарашгани маълум бўлди. Бор-йўғи, бир ярим ой ичида содир этилган икки жиноий қилмиш айнан шундай эътиборсизлик ва лоқайдликларнинг мантиқий якуни сифатида бўй кўрсатди.
Суд масаланинг айнан шу жиҳатини ҳам назарда тутди. Тергов органининг М. Раҳмоновни жамиятдан вақтинча ажратиш тўғрисидаги сўрови гумонланувчининг қонуний вакили, жараёнга жалб қилинган таълим ташкилоти вакили ва адвокат иштирокида кўриб чиқилди. М. Раҳмоновнинг хатти-ҳаракатида янада оғир қилмишга мойиллик аломати яққол сезилаётгани алоҳида қайд этилди. Бундай вазиятда шахсни назоратсиз қолдиришнинг оқибати хайрли тугашига ишонч йўқ. Суд эҳтимол тутилган бу каби ҳолатларни эътибордан четда қолдирмади.
Гумонланувчига нисбатан, гарчи ҳали анча ёш бўлса-да, вақтинчалик ҳибсда сақлаш эҳтиёт чорасини қўллашни мақсадга мувофиқ деб топди.
Агар 10 кун ичида айб эълон қилинмаган тақдирда, уни қамоққа олишга оид суд ажрими бекор қилиниши мумкинлиги тушунтирилди.
Маъмурий хуқуқбузарликнинг бу каби ажри Гурлан туманидаги Ёрмиш маҳалласида яшовчи Сотимбой Ҳожибоевни ҳам сўроқлаб келди. У ўзининг 4 нафар фарзандига оталик фарзини муносиб тарзда адо этишдан бўйин товлагани, аниқроғи, зиммасидаги мажбуриятни кўр-кўрона бажармагани ошкор бўлди.
Аниқланган фактларга қараганда, у собиқ турмуш ўртоғи Д. Тожиевага фарзандлари тарбияси учун алимент тўлови юзасидан 2013 йил 28 мартда чиқарилган суд буйруғига беписандлик билан қараган.
Зиммасидаги тўлов мажбуриятини адо этишдан кам эмас, нақ 12 йил мобайнида бўйин товлаб келган. Бу вақт мобайнида фарзандлар тарбияси учун тўланмай қолган алимент маблағлари миқдори осмонга ўрлаб, қиймати ҳам тўхтовсиз ортган. Юзага келган катта миқдордаги қарзни узиш,собиқ турмуш ўртоғи ва фарзандлари олдидаги бурчи ва мажбуриятларини адо этишга қаратилган талаб ва огоҳлантиришлардан наф чиқмаган. Қарздорликнинг умумий миқдори 2025 йилнинг 1 мартига келиб, нақ 207,1 миллион сўмни ташкил этган.
Зиммасидаги оталик бурчини бажармаган, фарзандларини моддий таъминлашдан бўйин товлаган С. Ҳожибоев Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 47-4-моддаси, 1-қисми бўйича жавобгарликка тортилди. Иш юзасидан тўпланган ҳужжатлар суднинг эътиборига ҳавола қилинди. Суд маъмурий ишни батафсил ўрганиб чиқди. Жавобгар айбидан тонмади, унга иқрорлик билдирди. Шу билан бирга, қонун мурувватига умидворлик оҳангида айрим ҳолатларни инобатга олишни сўради. Унинг айтишича, 2013-2017 йиллар оралиғида тўрт нафар фарзанди унинг қарамоғида бўлган. Тегишли суд маҳкамасининг 2017 йилги қарорига асосан, икки нафар фарзанди собиқ умр йўлдоши Д. Тожиеванинг қарамоғига олиб берилган. Қолган 2 нафар фарзанднинг тарбияси унинг зиммасига юклатилган.
С. Ҳожибоев ҳозир фарзандларининг барчаси вояга етгани ва Тошкент шаҳрида таълим олаётгани, уларнинг тарбиясига бефарқ қарамаётгани: маблағ ва озиқ-овқат билан таъминлаб келаётганини таъкидлади. Бироқ ўз гарданига юкланаётган катта миқдордаги алимент қарздорлиги нотўғри ҳисоблангани, бунча ҳажмдаги маблағни қоплаш имкони мавжуд эмаслигини қайд этди.
Судда жабрланувчи мақомида кўрсатма берган Д. Тожиева жавобгарнинг бу иддаосини тан олмади ва С. Ҳожибоевга нисбатан қонуний жазо тайинлашни сўради.
Суд жавобгар ва жабрланувчининг баёнотини далил ва ҳужжатлар асосида текширди. Бунда С. Ҳожибоевнинг Тошкент шаҳрида таҳсил олаётган фарзандларини моддий жиҳатдан таъминлаётгани тўғрисидаги важлари ўз исботини топмади.
Бундай вазиятда айбланувчи шахсни жазодан ва зиммасидаги тўлов мажбуриятидан озод қилишнинг имкони йўқ. Жавобгарнинг суддаги кўрсатмаси факт ва далиллар асосида ўз тасдиғини топса, масалани унинг фойдасига ҳал қилиш мумкин. Суд бу ҳолатни назарда тутиб, С. Ҳожибоев қарийб 12 йилдан буён адо этилмай келаётган ва бугунги кунга келиб, 207 миллион сўмдан ошиб кетган алимент тўлови учун жавобгар, деган хулосага келди.
Чиндан ҳам, фарзанд – оила бахти, бутун жамиятнинг иқболи, келажак бунёдкори. Уни муносиб даражада камолга етказиш эса, биринчи галда, ҳар бир ота-онанинг бурчи, зиммасидаги мажбурият саналади. Афсуски, С. Ҳожибоев зиммасидаги бу мажбуриятга беписандлик билан қаради, оталик фарзи ва қарзини муносиб даражада адо этишдан очиқчасига бўйин товлади. Қонун ва жамият бу ҳолга бефарқ эмас. Суд ана шу хулосага суянган ҳолда ҳуқуқбузар С. Ҳожибоевни маъмурий қамоқ жазосига маҳкум этди. 207,1 миллион сўмлик алимент тўлови мажбуриятини унинг зиммасида қолдирди.
Дилмурод Юсупов,
жиноят ишлари бўйича
Гурлан тумани судининг
тергов судьяси,
Абдулла Собиров,
журналист
