ИШ ҲАҚИГА УСТАМА СУДНИНГ АЖРИМИ БИЛАН ТАЙИНЛАНДИ
Маълумки, мамлакатимизда ҳар бир фуқаронинг эркин меҳнат қилиш ва меҳнатига яраша муносиб ҳақ олиш ҳуқуқлари қонун асосида қатъий кафолатланган. Албатта, бу ҳуқуқий асослар ҳар кимни меҳнати самарасидан тўла баҳраманд бўлиб яшашига хизмат қилади. Аммо ҳаётда айрим иш берувчилар ходимнинг меҳнат ҳуқуқи билан боғлиқ меъёрларга амал қилмаслиги оқибатида низолар келиб чиқмоқда.
Масалан, 2009 йилдан буён Урганч шаҳар Санитария-эпидемология осойишталик ва жамоат саломатлиги бўлимида фаолият юритиб келаётган, 2021 йилдан эса, ушбу муассасада санитар врач ёрдамчиси вазифасида ишлаётган Шоҳида Азизованинг аппеляция судига йўллаган даъво аризасида қайд этилишича, Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистон Республикаси давлат муассасалари тиббиёт ва фармацевтика ходимлари меҳнатига ҳақ тўлаш тартиби ва шартлари тўғрисида”ги Низомни тасдиқлаш юзасидан 2005 йил 21 декабрдаги 276-сонли қарори 25-банди муассаса мутасаддилари томонидан қўпол тарзда бузилган, ходимнинг узлуксиз иш даври учун ойлик маошига устама ҳақ тўлаш ҳақидаги талаби асоссиз равишда рад қилинган.
Айтиш керакки, ушбу Низомнинг юқорида қайд этилган бандида 10-15 йиллик узлуксиз иш тажрибасига эга шифокорлар, ўрта ва кичик тиббиёт ходимлари, шунингдек, барча соғлиқни сақлаш муассасалари, фармацевтика соҳаси ходимларига ойлик маошининг 10 фоизи миқдорида устама тўлаш қайд этилган. Аммо бўлим мутасаддилари буни Ш. Азизовага нисбатан жорий қилишмаган, унинг узлуксиз меҳнат стажи 10 йилга етмаганини важ сифатида келтиришган.
Биринчи босқич суди Ш. Азизованинг талабини рад этгач, у апелляция босқич судига мурожаат қилган.
Апелляция суди даъвогарнинг талабларини батафсил ўрганиб чиқди.
Эътиборни масаланинг моҳияти ва эътирозга сабаб бўлган жиҳатларга қаратди. Шу аснода бир қатор эътиборталаб ҳолатлар ойдинлашди.
Аниқланишича, Ш. Азизова шаҳар Давлат санитария-эпидемиология назорати марказидаги фаолиятини 2009 йилнинг 8 июнида оддий лаборантликдан бошлаган. 2013 йили иккинчи, 2016 йили эса, биринчи тоифали лаборантлик тоифасига эга бўлган. 2019 йилнинг декабрь ойи охирида у билан тузилган меҳнат шартномаси бекор қилинган. Бир неча кунлик танаффусдан сўнг 2020 йилнинг 3 январида Хоразм вилоят Давлат санитария-эпидемиология назорати бошқармасининг кадрлар бўйича катта инспектори, бир ойдан кўпроқ вақт ўтгач, ушбу бўлимнинг етакчи инспектори вазифасига тайинланган. Ўша йилнинг 25 ноябрида Урганч шаҳар Санитария-эпидемология осойишталик ва жамоат саломатлиги бўлимига санитар врач ёрдамчиси вазифасига ўтказилган ва айни кезда шу лавозимда фаолият юритиб келмоқда.
Ш. Азизованинг иш фаолиятини батафсил баён этишдан мақсад шуки, мутасаддилар унинг 2020 йил январь ойидан то ноябрь ойигача бўлган иш даври ўрта тоифадаги тиббиёт ходими учун иш стажи ҳисобланмаслиги, ўртада узилиш содир бўлганини рўкач қилган ҳолда 10 фоизлик устама тайинлаш тўғрисидаги талаби рад этилган.
Апелляция суди низога ойдинлик киритиш мақсадида “Тиббиёт ва фармацевтика ходимлари меҳнатига ҳақ тўлаш тартиби ва шартлари тўғрисида”ги Низомга эътибор қаратди. Низомда суд томонидан муҳокама қилинаётган масала бўйича айрим қайдлар мавжуд бўлса-да, аммо қайси даврлар узлуксиз иш стажи учун узилиш саналиши ёки қайси даврларни узилиш сифатида баҳолаб бўлмаслиги белгиланмагани маълум бўлди.
Бундай ҳолатларда ходимга устама тўлашни истисно этувчи қоида ҳам мавжуд эмас. Бу каби ноаниқликлар низони даъвогар фойдасига ҳал қилишни тақозо этади.
Чунки Конституциямизнинг 20-моддасида “Инсон билан давлат органларининг ўзаро муносабатларида юзага келадиган қонунчиликдаги барча зиддиятлар ва ноаниқликлар инсон фойдасига талқин этилади”, дея белгиланган.
Апелляция инстанцияси низони кўриш жараёнида Камбағалликни қисқартириш ва бандлик вазирлигига ҳам мурожаат қилди. Вазир ўринбосарининг судлов ҳайъатига маълум қилишича (2024 йил 11 январдаги 01/00-03/15-242-сонли жавоб хати), зикр этилган Низомнинг тегишли бандида иш стажидаги узилишлар бўйича бирон-бир қоида белгиланмагани Ш. Азизовага устама белгилашни рад этишга асос бўла олмайди.
Бу сингари асосли факт ва ҳуқуқий далиллар ходимнинг меҳнат стажидаги етишмовчилик бўйича иш берувчи тарафидан илгари сурилган даъвони рад этиш учун асос бўлди.
Судлов ҳайъатининг ажрими билан меҳнат ва унинг рағбати атрофида юзага келган номутаносиблик бартараф этилди. Урганч шаҳар Санитария-эпидемиология осойишталик ва жамоат саломатлиги бўлими зиммасига Ш. Азизованинг 2021 йил февраль ойидан буён меҳнати учун ойлик маошининг 10 фоизи миқдорида устама тўлаш мажбурияти юклатилди.
Дастлабки босқич судининг 2023 йил 5 октябрда Ш. Азизованинг талабини рад этиш юзасидан чиқарилган ҳал қилув қарори бекор қилинди.
Шундай қилиб, ходимнинг ойлик иш ҳақига устама белгилаш билан боғлиқ низо бартараф этилди.
Адолат қарор топди.
Зафарбек Султонов,
Хоразм вилояти судининг
фуқаролик ишлари бўйича
судлов ҳайъати судьяси,
Абдулла Собиров,
журналист
