КОНСТИТУЦИЯВИЙ ҚОИДА ТУФАЙЛИ НОҲАҚ АЙБЛАНГАН ТАДБИРКОР ОҚЛАНДИ

Маълумки, Бош Қомусимиз – Конституциямизнинг 28-моддасида айбдорликка оид барча шубҳалар, агар уларни бартараф этиш имкониятлари тугаган бўлса, гумон қилинувчининг, айбланувчининг, судланувчининг ёки маҳкумнинг фойдасига ҳал қилиниши зарурлиги белгиланган.

Мазкур қоида фарғоналик тадбиркор (айни пайтда фермер) Фарҳоджон Раҳмонқуловнинг айбсиз деб топилиши учун ҳуқуқий асос бўлди.

Гап шундаки, тадбиркор Ф. Раҳмонқулов жиноят ишлари бўйича Фарғона шаҳар судининг 2023 йил 28 мартдаги ҳукмига асосан жиноий жазога тортилган.

Хўш, у нима учун айбланган эди?

Суд ҳукмида қайд этилишича, Ф. Раҳмонқулов 2017 йилнинг май ойида Н. Шамсутдиновга (исм-шарифлар ўзгартирилган) такси фаолияти билан шуғулланувчи “Барс аъло транс” масъулияти чекланган жамияти раҳбари эканлигини айтади.

Сўнгра жамият фаолияти учун автомашина қўшса, ҳар бири учун ҳафтасига 300 минг сўмдан ижара хақи беришини ёки пул берса, унинг номига автомашина сотиб олиб, ижара асосида такси хизматига қўйишини маълум қилади.

Натижада Н. Шамсутдинов 2017 йил 25 май куни “Фергана Моторс” автосалонида 4 та “Матиз” русумли автомашина учун 45 840 000 сўмга тенг 12 000 АҚШ доллари, 2017 йил 13 декабрда 186 323 000 сўмга тенг 23 300 АҚШ доллари, 2018 йил бошида эса, яна 2 та автомашина хариди эвазига 43 136 700 сўмга тенг 5 300 АҚШ долларини Ф. Раҳмонқуловга беради. Шундан сўнг у 6 та автомашина эвазига ҳамкорига ҳар ҳафтада 300 минг сўмдан ижара ҳақи тўлай бошлайди.

Н. Шамсутдинов яна унга ишониб, 2018 йил ўрталарида 231 407 400 сўмга тенг 29 400 АҚШ доллари ва 420 000 000 сўм беради. Бу хусусда қарздордан тилхат ҳам ёздириб олади. Лекин Ф. Раҳмонқулов автомашина сотиб олмай, 506 520 800 сўмга тенг 70 000 АҚШ доллари ва 420 000 000 сўмни шахсий эҳтиёжига сарфлаб юборади.

Бундан ташқари Ф. Раҳмонқулов 2017 йилнинг октябрь ойида А. Каримовга ҳам шундай таклифни айтади. Пировардида “Фергана Моторс” автосалонда 1 та “Матиз” русумли автомашина учун 23 753 400 сўмга тенг 2 950 АҚШ доллари, 2018 йилнинг ноябрь ойида 2 та автомашина учун 53 761 500 сўмга тенг 6 500 АҚШ долларини қўлга киритади.

Бироқ Ф. Раҳмонқулов берган ваъдасини бажармай, такроран фирибгарлик жиноятини содир этганликда айбдор деб топилган. Оқибатда Жиноят кодексининг 168-моддаси 4-қисми “а” банди билан айбдор деб топилиб, кодекснинг 57-моддаси тартибида иш ҳақининг 20 фоизини давлат даромадига ушлаб қолган ҳолда 3 йил муддатга ахлоқ тузатиш ишлари жазосига ҳукм қилинган.

Шунингдек, Ф. Раҳмонқулов томонидан гаров эҳтиёт чораси ҳамда моддий зарарни қоплаш учун “Ипотека” банкининг Фарғона вилояти филиали ҳисоб рақамига топширилган 738 781 000 сўмнинг 658 788 800 сўми жабрланувчи Н. Шамсуддиновга, 77 514 900 сўми А. Каримовга ўтказилиб, қолган 2 477 300 сўми ўзига қайтарилиши белгиланган.

Аммо Ф. Раҳмонқулов ўзини айбсиз деб биларди. Бинобарин, биринчи босқич судининг ҳукмидан норози бўлиб, апелляция инстанцияга мурожаат қилади. Натижада Фарғона вилоят судининг 2023 йил 21 июлдаги ҳукмига биноан юқоридаги ҳукм бекор қилинади.

Яъни Ф. Раҳмонқулов айбсиз деб топилиб, Жиноят-процессуал кодексининг 83-моддасига асосан, реаблитация этилади. А. Каримов ва Н. Шамсутдиновларга эса, берган пулларини ундириш юзасидан фуқаролик ишлари бўйича судга мурожаат қилиш ҳуқуқлари тушунтирилади. Банкка топширилган 738 781 000 сўмни Ф. Раҳмонқуловнинг ўзига қайтариш белгиланади. Лекин…

Шундан сўнг ўзини жабрланувчи деб санаган А. Каримов ва Н. Шамсутдинов Олий судга кассация шикояти билан мурожаат қилишади.

Айни шикоят Олий суднинг жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъатида кўрилгач, 2023 йил 26 октябрда кассация инстанциясининг ажрими билан Фарғона вилоят судининг 2023 йил 21 июлдаги ҳукми бекор қилинган ҳолда жиноят иши янгидан апелляция инстанцияси судида кўриш учун юборилади.

Жиноят ишини янгидан кўриш жараёнида ҳам Ф. Раҳмонқуловнинг айбсизлиги маълум бўлди. Чунки биринчи босқич суди жиноят иши бўйича исботланиши лозим бўлган барча ҳолатларни синчковлик билан, ҳар томонлама, тўлиқ ва холис текшириб чиқмаган.

Хусусан, Ф. Раҳмонқуловнинг ўзига нисбатан эълон қилинган айбловни инкор қилиб, жиноят содир этмаганлиги ҳақидаги кўрсатмаларини етарлича муҳокама қилмаган. Судланувчининг айбини тасдиқловчи далилларни тўлақонли текширмаган, ишдаги мавжуд қарама-қаршилик ва ноаниқликларни бартараф этиш йўли билан баҳо берилмаган.

Дастлабки суд мажлисида Н. Шамсутдинов ашёвий далил сифатида эътироф этилган 8 дона тилхатни тақдим этган. Бироқ тилхатларнинг 3 тасида қарз муносабатлари қайд этилган. Қолган 5 та тилхат асосида олинган 23 300 АҚШ доллари, 29 400 АҚШ доллари, 420 000 000 сўм ва 26 750 АҚШ доллари Ф. Раҳмонқулов томонидан Н. Шамсутдиновга 2018 йилда, янада аниқроғи, жиноят иши қўзғатилишидан 4 йил олдин қайтарилганини биринчи босқич суди эътибордан четда қолдирган.

Тергов органи ҳам Н. Шамсутдиновнинг Ф. Раҳмонқуловга пулларни бергани, маълум вақтдан сўнг қисман қайтариб олганига оид кўрсатмаларидаги қарама-қаршиликни бартараф этиш чораларини кўрмай, уни жабрланувчи ва фуқаровий даъвогар деб эътироф этган.

Олий суд Пленумининг 2014 йил 23 майдаги “Суд ҳукми тўғрисида”ги қарори 6-бандида ишда тўпланган далилларнинг етарли эмаслиги, далиллар қонунга зид равишда олинганлиги сабабли улар далил ҳисобланмаслиги ёки қўйилган айбловда судланувчининг тўлиқ айбдорлиги тўғрисидаги шубҳани бартараф қилишнинг имкони йўқлиги ҳақидаги суднинг асослантирилган хулосаси оқлов ҳукми чиқариш учун асос бўлиши белгиланган.

Шунингдек, Олий суд Пленумининг 2018 йил 24 августдаги “Далиллар мақбуллигига оид жиноят-процессуал қонуни нормаларини қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги қарори 2-бандида эса, мақбул бўлмаган далиллар юридик кучга эга бўлмай, улардан Жиноят-процессуал кодексининг 82-84-моддаларида назарда тутилган ҳолатларни исботлаш учун фойдаланиш ҳамда уларни айблов асосига қўйиш мумкин эмаслиги ҳақида тушунтириш берилган.

Ана шу асосларга таянган Фарғона вилоят суди жиноят ишлари бўйича Фарғона шаҳар судининг 2023 йил 28 мартдаги ҳукмини бекор қилган ҳолда Ф. Раҳмонқуловни айбсиз деб топиб, оқлади. Шунингдек, оқланувчига ўзига етказилган моддий ва маънавий зиённи Жиноят-процессуал кодексининг 304-312-моддалари тартибида қоплаш ҳуқуқи тушунтирилди.

Кези келганда яна бир ҳолатга эътибор қаратсак. Биринчи босқич судининг 2023 йил 28 мартдаги ҳукми эълон қилинган пайтда юртимизда амалга оширилаётган конституциявий ислоҳотлар ҳали якунига етмаганди. 2023 йил 30 апрелда бўлиб ўтган умумхалқ референдуми туфайлигина Бош Қомусимиз янгиланиб, унинг 28-моддасида айбсизлик презумпцияси ўз аксини топди. Натижада ана шу конституциявий қоида Ф. Раҳмонқуловнинг оқланишига ҳам асос бўлди.

Хулоса қилиб айтганда, Президентимиз ташаббуси билан амалга оширилаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг самараси ўлароқ, муқаддам эълон қилинган ноҳақ айбловдан халос бўлиб, оқланаётган ҳамюртларимиз сафи тобора ортиб бормоқда. Судлар томонидан чиқарилаётган ҳар бир оқлов ҳукми ва ажрими эса, мамлакатимизда инсонга бўлган эътибор, инсон қадри нақадар улуғланаётгани, шунингдек, юртдошларимизнинг учинчи ҳокимият – судларга ва қабул қилинаётган қонунларимизга бўлган ишончи мустаҳкамланаётганининг амалий ифодасидир.

Ваҳобжон СИДДИҚОВ,

Фарғона вилояти суди судьяси