ЁЛҒОННИНГ ДАСТИ ҲАМ, УМРИ ҲАМ ҚИСҚА
Ҳеч кимга сир эмас, бозор иқтисодиёти шароитида мулкка тажовуз қилиш билан боғлиқ ҳуқуқбузарликлар орасида ўзганинг мулкини фирибгарлик йўли билан талон-торож қилиш тариқасидаги жиноий қилмишлар кўпроқ содир этилиши мумкин. Хўш, фирибгарлик нима? Қандай жиноий қилмишлар фирибгарлик деб аталади? Амалдаги қонунларда бундай қилмишларга нисбатан қандай жазо белгиланган?
Бу саволларга жавобан шуни айтиш керакки, Жиноят кодексининг 168-моддасига мувофиқ, фирибгарликда алдаш деганда, айбдор томонидан билиб туриб, ҳақиқатга тўғри келмайдиган ёлғон маълумотлар хабар қилиниши ёки иш ҳолати бўйича мулк эгаси ёки бошқа шахсга маълум қилиниши лозим бўлган ҳақиқий фактларни яшириш ёхуд мулк эгаси ёки бошқа шахсни янглиштиришга қаратилган қасддан содир этилган ҳаракатлар тушунилади.
Фирибгарликда жабрланувчини янглиштиришга қаратилган қасддан содир этиладиган ҳаракатлар жумласига, масалан, битим ёки тўлов предметини сохталаштириш, қимор ва таваккалчиликка асосланган бошқа ўйинларни ўйнаш чоғида алдов усулларини қўллаш каби салбий хатти-ҳаракатлар киради.
Фирибгарликда ишончни суиистеъмол қилиш деганда, айбдорнинг мулкдор, мулкнинг бошқа эгаси ёки мулкни учинчи шахсларга бериб юбориш тўғрисида қарор қабул қилишга ваколатли бошқа шахслар билан ишончли муносабатлардан ғаразли мақсадларда фойдаланиши тушунилиши лозим. Ишончга турли ҳолатлар, масалан, айбдор шахснинг хизмат мавқеи ёки унинг жабрланувчи билан шахсий ёки қариндошлик муносабатлари сабаб бўлиши мумкин.
Шу ўринда маълумотларга эътибор қаратадиган бўлсак, жиноят ишлари бўйича Жиззах шаҳар суди томонидан 2024 йилнинг ўтган олти ойи давомида 79 нафар шахсга нисбатан 60 та фирибгарлик билан боғлиқ жиноят иши кўриб тамомланган. Шундан 1 нафар шахсга нисбатан 1 та иш бўйича — оқлов ҳукми, 74 нафар шахсга нисбатан 56 та иш бўйича айблов ҳукми чиқарилган. Жазо тайинланган шахсларнинг 9 нафарига қўшимча жазо қўлланилган. 36 нафар шахсга нисбатан Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланилиб, енгилроқ жазо тайинланган. 4 нафар шахсга нисбатан юритилган 4 та жиноят иши тарафларнинг ярашганлиги муносабати билан тугатилган.
Мисол тариқасида айтсак, судланувчи Тўлқин Розиқов (исм-шарифлар ўзгартирилган) Жиззах шаҳрида чет давлатга ўқиш ниятида бўлган Толиб Суннатов ва Нодир Абдиевнинг ишончини қозониб, алдаш йўли билан уларнинг катта миқдордаги маблағини қўлга киритган.
Аниқроқ айтадиган бўлсак, у жабрланувчиларни Корея Республикасидаги олий таълим муассасаларининг бирига ўқишга киритиб қўйиши тўғрисида ҳақиқатга мутлақо тўғри келмайдиган ёлғон маълумотларни айтиб, ишонтиради ва бундан ўзининг ғаразли мақсадлари йўлида фойдаланади. Натижада Т. Суннатовнинг 7 000 АҚШ доллари миқдоридаги маблағини фирибгарлик йўли билан қўлга киритади.
Бундан ташқари Т. Розиқов Аббос Салимов ва Нозим Фозиловни Корея Республикасига тадбиркор сифатида ишга юборишини айтиб, алдов йўли билан жабрланувчи А. Салимовнинг 15 000 АҚШ доллари миқдоридаги маблағини фирибгарлик йўли билан олади.
Албатта, бу фирибгар кимса ўзининг ғаразли мақсадига етолмади, охир-оқибат унинг қилмиши фош этилиб, қонун олдида жавоб беришга мажбур бўлди.
Фирибгарликни касб қилган Т. Розиқовга нисбатан суд томонидан жазо тайинлашда жиноятнинг хусусияти ва ижтимоий хавфлилик даражаси ҳамда қилмишининг сабаблари инобатга олинди, судланувчининг айбига тўлиқ иқрорлиги ва қилмишидан чин кўнгилдан пушаймонлиги, жиноят иши бўйича етказилган зарарни тўлиқ қоплагани, жабрланувчиларнинг унга нисбатан даъвоси йўқлиги, муқаддам судланмагани, қарамоғида икки нафар вояга етмаган фарзандлари борлиги жазони енгиллаштирувчи ҳолат деб эътироф этилди ва қонун санкциясида назарда тутилган доирада жазо тайинланди.
Ҳеч қандай шак-шубҳа йўқки, ишламасдан осонгина пул топиш йўлини танлаганлар, эртами-кечми, барибир қонун олдида жавоб беради.
Бировнинг ҳақи ҳеч қачон бошқага буюрмайди. Халқимиз “Барака, кўнгил хотиржамлиги — ҳалолликда”, деб бежизга айтмаган.
Бу ҳикматга амал қилмаслик, тезда бойиб кетиш илинжида нопок йўл билан пул топишга уриниш эса, охир-оқибат юзшувутлик билан тугашини унутмаслик керак.
Шу ўринда жабрланувчиларнинг ишонувчанлиги ва соддалиги фирибгарларнинг жиноий қилмишни содир этишда қўл келаётганини ҳам таъкидлаш жоиз. Демак, фирибгарлар тузоғига тушмаслик учун, аввало, ҳар биримиз ҳаётга очиқ кўз билан қараб, қонун талабига оғишмай амал қилишимиз талаб этилади.
Намозбой МУХТОРОВ,
Жиззах вилояти суди
судья катта ёрдамчиси
