ҲАҚИҚИЙ ЭМАС ДЕБ ТОПИЛГАН ҚАРОР
Халқимизда “Меҳнат, меҳнатнинг таги — роҳат” деган пурмаъно мақол бор. Чиндан ҳам, ҳалол меҳнат қилган инсон ҳурмат-эътибор қозонади, обрў-иззат топади.
Дарҳақиқат, халқимизнинг кундалик турмуш тарзида ёши улуғ отахону мўътабар онахонларимизни эъзозлаш ва қадрлаш, уларнинг ҳурматини ўрнига қўйиш — бизнинг узоқ асрлик урф-одатларимиз ҳамда миллий анъаналаримизнинг ажралмас бир қисмига айланган. Бу, биринчи навбатда, кекса авлод вакилларига бўлган ғамхўрлик ва эътиборни кучайтириш бўлса, иккинчидан, ёш авлод учун тарбия ва тажриба мактаби вазифасини ўтайди.
Ўтган даврда кексаларни давлат томонидан қўллаб-қувватлашни кучайтириш, уларга ижтимоий хизматлар кўрсатиш тизимини янада яхшилаш борасида комплекс чора-тадбирлар амалга оширилди.
Жумладан, соҳага оид ўндан ортиқ қонун ҳужжатлари қабул қилинди.
Кексалар учун 152 та туман ва шаҳарда «Нуронийлар маскани» мажмуалари ташкил этилди, барча ишловчи пенсионерларга пенсияларни тўлиқ миқдорда тўлаш йўлга қўйилди, вилоятлар, туманлар ва шаҳарларда нуронийлар жамоатчилик кенгашлари, маҳаллаларда «Кексалар маслаҳати» гуруҳлари ташкил этилди.
«Ҳеч ким меҳр ва эътибордан четда қолмасин» шиори остида ижтимоий ҳимояга муҳтож бўлган кексалар ва нуронийлар ҳолидан доимий равишда хабар олиш тизимини ташкил қилиш ҳамда ижтимоий ҳимоя дастурлари доирасида давлат хизматлари кўрсатилишини таъминлаш тизими йўлга қўйилди.
Айниқса, Президентимизнинг 2021 йил 4 майдаги “Фуқароларга давлат пенсияларини тайинлаш жараёнини соддалаштириш ҳамда пенсия ва нафақаларни етказиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори мамлакатимизда пенсионерларни ижтимоий қўллаб-қувватлашни янада кучайтириш, қариялар ва кекса ёшдагиларга ҳар томонлама ғамхўрлик кўрсатиш, фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тизимини такомиллаштириш ва соҳада мавжуд муаммоларни бартараф этиш юзасидан изчил чора-тадбирлар амалга оширилаётгани айни муддаодир.
Мамлакатимизда кексаларга пенсияга чиқишда бир қатор енгиллик ва қулайликлар яратилаётган бир пайтда, айрим жойларда пенсия тайинлашга масъул бўлган органлар томонидан бир қатор тўсиқлар қўйилаётгани ёки ортиқча сансоларликлар оқибатида муаммолар туғдирилаётганига дуч келинмоқда.
Фикримизнинг асоси сифатида айтсак, жорий йилнинг дастлабки етти ойида Навоий вилояти маъмурий судлари томонидан Бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси қарорларини ҳақиқий эмас, деб топиш билан боғлиқ 5 та иш кўриб чиқилиб, уларнинг 3 таси қаноатлантирилган. Умуман олганда, ўтган етти ой мобайнида жамғарма мансабдор шахсларининг ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) билан боғлиқ 211 та иш кўрилган бўлиб, 193 та ариза қаноатлантирилган. Натижада пенсионер отахон ва онахонларимизнинг пенсия олиш ёки пенсия миқдорини ҳисоблашда уларнинг ишлаган иш стажларини ҳисобга олиш билан боғлиқ бузилган ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатлари тикланган. Шу билан бирга, фуқароларнинг овора бўлишига йўл қўйилган 117 та ҳолатда Бюджетдан ташқари пенсия жамғармасининг мутасадди ходимларига нисбатан судлар томонидан хусусий ажримлар чиқарилган.
Шу ўринда судда кўрилган ишлардан бири мисолида фикримизни давом эттирсак, Нурота тумани адлия бўлими Ойдин Умарованинг манфаатларини кўзлаб, судга ариза билан мурожаат қилган ва жавобгар — бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Нурота тумани бўлимининг 2024 йил 9 январдаги 1637381-сонли қарорини ҳақиқий эмас, деб топишни сўраган.
Аниқланишича, О. Умарова ёшга доир пенсия тайинлашни сўраб, Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Нурота тумани бўлимига мурожаат қилган.
Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Нурота тумани бўлимининг 2024 йил 9 январдаги 1637381-сонли қарор билан О. Умарованинг 2016 йил 4 октябрдан 2020 йил 31 декабрга қадар “Нурота” ширкат хўжалигида ишлаган иш даврлари учун ойлик иш ҳақларидан суғурта бадаллари тўлиқ тўланмагани ва жамғариб бориладиган пенсия таъминоти бадаллари тўлиқ ўтказилмагани асос қилиниб, унинг умумий иш стажига қўшиб ҳисобланмаслиги маълум қилинган.
Шу сабабли О. Умарова меҳнат ва пенсия таъминотига бўлган ҳуқуқларини тиклаш мақсадида, судга шикоят аризаси билан мурожаат қилган.
Айтиш керакки, янги таҳрирдаги Конституциямизнинг 46-моддасида ҳар ким қариганда, меҳнат қобилиятини йўқотганда, ишсизликда, шунингдек, боқувчисини йўқотганда ва қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда ижтимоий таъминот ҳуқуқига эгалиги белгиланган.
Шунингдек, “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги қонуннинг 1-моддасига кўра, мамлакатимиз фуқаролари ушбу қонунда назарда тутилган тартибда давлат томонидан пенсия билан таъминланиш ҳуқуқига эга.
Мазкур қонуннинг 42-моддаси ҳамда Меҳнат кодексининг 125-моддаси талабига кўра, меҳнат дафтарчаси (электрон меҳнат дафтарчаси) иш стажини тасдиқловчи асосий ҳужжат ҳисобланади.
Шунингдек, Вазирлар Маҳкамасининг 2022 йил 10 октябрдаги 592-сонли қарори билан тасдиқланган янги таҳрирдаги “Давлат пенсияларини тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида”ги Низомнинг 56-бандида ҳам шу талаб қайд этилган.
2004 йил 2 декабрда қабул қилинган “Фуқароларнинг жамғариб бориладиган пенсия таъминоти тўғрисида”ги қонуннинг 10-моддаси биринчи қисмига асосан, жисмоний шахсларнинг қонунчиликка мувофиқ ҳисоблаб чиқариладиган даромад солиғининг тегишлича, камайтирилган суммаси ҳисобига жамғариб бориладиган мажбурий пенсия бадалларини иш берувчи ҳар ойда тўлаб боради.
Мазкур қонуннинг 15-моддаси биринчи қисмига кўра, жамғариб бориладиган пенсия бадаллари киритилганлиги тўғрисидаги тўлов ҳужжати нусхасини, шахсий жамғариб бориладиган пенсия ҳисобварақлари тартиб рақами, фамилиялар, ҳар бир ходимнинг ҳисоблаб чиқарилган иш ҳақи суммаси, бошқа даромадлари ва жамғариб бориладиган пенсия бадаллари суммаси кўрсатилган ходимлар реестрини иш берувчи ўзи турган жойдаги “Халқ банки” филиалига ҳар ойда тақдим этиши шарт.
О. Умарованинг 2016 йил 4 октябрдан 2020 йил 31 декабрга қадар “Нурота” ширкат хўжалигида ишлаган даврлари тўғрисидаги иш ҳақи ва буйруқ китоблари тўғрисидаги маълумотларнинг тўлиқ сақланмагани, архив маълумотларининг юритилмагани, суғурта бадаллари ўтказилмагани ёки жамғариб бориладиган пенсия бадаллари тўланмаганида О. Умарова айбдор эмас. Чунки юқоридаги қонунчилик талабига кўра, бу вазифаларнинг барчаси иш берувчининг мажбурияти ҳисобланади. Шундай экан, бундай камчиликлар учун фуқаро жавобгар бўлмаслиги шарт. Шу талабга кўра, қонун О. Умарованинг ҳақли эканини кўрсатиб турибди. Зеро, 2016 йил 4 октябрдан 2020 йил 31 декабрга қадар “Нурота” ширкат хўжалигида ишлаган меҳнат даврларига оид маълумотлар унинг меҳнат дафтарчасидаги ёзувлар билан тўлиқ тасдиғини топган. Мазкур ёзувлар тегишли тартибда рақамлар билан қайд қилиниб, иш берувчи ташкилот муҳри билан тасдиқланган. Шу сабабли бу маълумотларнинг ҳақиқийлиги шубҳа уйғотмайди.
Таъкидлаш жоизки, Олий суд Пленумининг 2017 йил 29 ноябрдаги “Давлат пенсия таъминоти билан боғлиқ ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида”ги қарори 9-бандининг учинчи хатбошисида судларга иш берувчининг ягона ижтимоий тўлов ва суғурта бадаллари бўйича қарздорлиги мавжудлиги сабабли иш даврини стажга қўшмаганлик билан боғлиқ низоларни ҳал қилишда, бу ҳолат иш фаолияти даврини ходимнинг иш стажидан чиқариш учун асос бўлмаслигини инобатга олишлари лозимлиги ҳақида раҳбарий кўрсатма берилган.
Шунингдек, Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодекснинг 189-моддаси иккинчи қисмида суд устидан шикоят қилинаётган қарор ёки унинг айрим қисмлари ёхуд ҳаракатлар қонунчиликка зид эканини ҳамда аризачининг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузаётганини аниқласа, қарорни ёки унинг айрим қисмларини ҳақиқий эмас ёхуд ҳаракатларни (ҳаракатсизликни) қонунга хилоф деб топиш тўғрисида ҳал қилув қарори қабул қилиши белгиланган.
Суд юқорида аниқланган ҳолатларга кўра, Нурота тумани адлия бўлимининг О. Умарова манфаатларини кўзлаб берган аризасини қаноатлантириб, жавобгар — Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Нурота тумани бўлими томонидан чиқарилган О. Умарованинг ишлаган меҳнат даврларини ёшга доир пенсия тайинлашда ҳисобга олмаслик хусусидаги қарорни ҳақиқий эмас деб топди.
Шу билан бирга, фуқаронинг пенсия олишида овора бўлишига йўл қўйганлиги учун суд томонидан Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси Нурота тумани бўлимининг мутасадди ходимларига нисбатан хусусий ажрим чиқарилди.
Мухтасар қилиб айтганда, нуроний отахону мўътабар онахонларимизнинг пенсия олиш билан боғлиқ ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини самарали ҳимоя қилиш судлар зиммасидаги муҳим вазифа саналади. Зеро, инсон ҳуқуқларини таъминлаш одил судловнинг бош мақсадидир.
Давлат БОБОНОРОВ,
Навоий вилояти
маъмурий суди судьяси
