ЕР УЧАСТКАСИГА БЎЛГАН ҲУҚУҚИНГИЗНИ РАСМИЙЛАШТИРГАНМИСИЗ?
Маълумки, 2018 йилда бир марталик умумдавлат акцияси доирасида 621 минг нафардан ортиқ фуқароларнинг ўзбошимчалик билан эгалланган ер участкаларига кадастр ҳужжатлари расмийлаштириб берилган эди. Бироқ бу имкониятдан ҳамма ҳам ўз вақтида фойдалана олмади. Бунинг сабаби турлича бўлиши мумкин. Лекин бугун муаммонинг ечими битта – янги қонун қабул қилинди ва ҳужжатларни расмийлаштиришга улгурмаганларга яна бир имкон берилди.
Аҳоли даромадларини ошириш ва уларнинг бандлигини таъминлашда ер участкалари ҳамда томорқалардан самарали фойдаланиш устувор аҳамиятга эга. Ўтган даврда қулай шарт-шароитга эга бўлган кўплаб уйлар барпо этилди.
Шу билан бирга, кадастр органлари томонидан ўтказилган ўрганишларда якка тартибда уй-жой қуриш соҳасида қонунийликни таъминлаш борасида тизимли хато ва жиддий камчиликларга йўл қўйилгани аниқланди.
Бунда уй-жой учун зарур ҳужжатларнинг мавжуд эмаслиги аҳолида бошқа ижтимоий масалалар, жумладан, яшаб турган жойга рўйхатга қўйиш, мулк ҳуқуқига эга бўлиш ва уни амалга ошириш имконияти йўқлиги каби муаммоларни келтириб чиқарди.
Очиғини айтганда, Президентимизнинг 2018 йил 20 апрелдаги “Фуқароларни ижтимоий қўллаб-қувватлаш бўйича қўшимча чора-тадбирлар ҳамда ўзбошимчалик билан қурилган турар жойларга нисбатан мулк ҳуқуқини эътироф этиш бўйича бир марталик умумдавлат акциясини ўтказиш тўғрисида”ги Фармони билан берилган имкониятлардан тўлиқ фойдалана олмаган айрим фуқароларни бугун яна ўша муаммо – ўзбошимчалик билан эгаланган ер участкаларини эътироф этиш масаласи қийнаб келмоқда.
Бу муаммоларни ҳал этиш, фуқароларнинг тегишли рухсатномасиз қурилган уй-жойларига нисбатан эгалик ҳуқуқини эътироф этиш мақсадида яна бир имконият берилди. Яъни “Ўзбошимчалик билан эгалланган ер участкалари ҳамда уларда қурилган бино ва иншоотларга бўлган ҳуқуқларни эътироф этиш тўғрисида”ги қонун қабул қилинди.
Ушбу қонун ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкалари ҳамда уларда қурилган бино ва иншоотларга бўлган ҳуқуқларни эътироф этиш соҳасидаги муносабатларни тартибга солади. Қонунда ер участкаси ва унда қурилган иморатга бўлган ҳуқуқни, шунингдек, якка тартибдаги уй-жой қурилган ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкасига ижара ҳуқуқини эътироф этишнинг аниқ тартиблари белгиланган.
Яъни фуқаролар, якка тартибдаги тадбиркорлар ва резидент бўлган юридик шахслар томонидан ер участкасига бўлган ҳуқуқларни белгиловчи ҳужжатларсиз, шу жумладан, бундай ҳужжатлар йўқолган ёки тўлиқ расмийлаштирилмаган ҳолда эгаллаб келинаётган ёки ортиқча эгалланган ер участкаси – ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкаси деб эътироф этилади.
Қонунда ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкалари ҳамда уларда қурилган бинолар ва иншоотларга бўлган ҳуқуқларни эътироф этишнинг аниқ тартиби белгиланган. Хусусан:
– 2018 йил 1 майга қадар уй-жой қуриш орқали ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкасига ҳамда унда қурилган бино ва иншоотлар;
– ер участкасига бўлган ҳуқуқни тасдиқловчи ҳужжатларда кўрсатилган майдондан ортиқча эгаллаган ер участкаси ҳамда унда қурилган бинолар ва иншоотлар;
– эътироф этиш мумкин, деб топилган, лекин 2018 йил ўтказилган бир марталик умумдавлат акциясида якунига етмаган ҳоллар;
– 2021 йил 8 июнга қадар туман (шаҳар) ҳокимларининг қарорлари билан ажратилган, лекин тасдиқлаш масаласи тегишли халқ депутатлари Кенгашлари томонидан ўз вақтида кўриб чиқилмаган ер участкалари;
– фуқароларнинг боғдорчилик ва узумчилик ширкатлари ҳудудидаги турар жойларига ҳамда улар эгаллаган ер участкаси;
– кичик саноат зоналари ҳудудига жойлаштирилган тадбиркорлик субъектларининг яшаш учун мўлжалланмаган бинолари ва иншоотлари ёхуд уларнинг қисмлари жойлашган ер участкаси;
– хусусийлаштирилган бинолар ва иншоотлар эгаллаган ер участкаси;
– фуқароларнинг, якка тартибдаги тадбиркорларнинг ва резидент бўлган юридик шахсларнинг қонунчиликка мувофиқ мулк (эгалик қилиш) ҳуқуқи эътироф этилган бинолари ва иншоотлари эгаллаган ер участкасига нисбатан ҳуқуқлар эътироф этилади.
Айни шу ерлар ва уларда қурилган қурилмалар амнистия доирасига тушишида, қонунда назарда тутилган асослар ва тартибда фақат ижара ҳуқуқи, ушбу ер участкаларида қурилган бинолар ва иншоотларга бўлган мулк ҳуқуқи эътироф этилади. Бунда ижара муддати якка тартибдаги уй-жойлар эгаллаган ер участкалари учун тўқсон тўққиз йил, бошқа ер участкалари учун қирқ тўққиз йил этиб белгиланади.
Ер участкасига бўлган ижара ҳуқуқи ҳамда унда қурилган бинолар ва иншоотларга бўлган мулк ҳуқуқи Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси, халқ депутатлари вилоятлар ва Тошкент шаҳар Кенгашларининг қарорлари билан эътироф этилади.
Қонунда белгиланган шартлар тугал бўлиб, уларни кенгайтириб талқин қилишга йўл қўйилмайди. Бинолар ва иншоотлар, шу жумладан, якка тартибдаги уй-жойлар қуриш орқали ўзбошимчалик билан эгаллаб олинган ер участкаси суғориладиган ерларда жойлашган тақдирда, ҳуқуқларни эътироф этиш масаласи ер фондининг тоифаси қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ ўзгартирилганидан сўнг кўриб чиқилади.
Шу ўринда ер участкасига бўлган ижара ҳуқуқи қуйидаги ҳажмларда эътироф этилишини қайд этиш жоиз. Яъни қонунда якка тартибдаги уй-жойлар эгаллаган ерларга ижара ҳуқуқи 1998 йил 1 июлга қадар эгалланган бўлса – 0,24 гектаргача, 1998 йил 1 июлдан 2018 йил 1 май кунига қадар эгалланган бўлса – Тошкент, Нукус шаҳарлари ҳамда вилоят марказларида 0,06 гектар, қолган ҳудудларда 0,12 гектардан ошмаган ҳажмда эътироф этилиши кўрсатилган.
Фуқароларнинг ушбу ҳажмдан ортиқча ерлари уларнинг ўзига деҳқон хўжалиги ёки томорқа хўжалиги юритиш учун расмийлаштириб берилади.
Бу, шубҳасиз, Янги Ўзбекистонда инсон қадри тамойилига мос бўлган адолатли танловдир.
Қонуннинг яна бир муҳим жиҳати – унда аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш борасида бирмунча енгилликлар кўзда тутилган. Яъни ҳуқуқларни эътироф этганлик учун бир марталик тўловлар ҳам фуқароларга оғирлик туғдирмайди.
Шу мақсадда Тошкент шаҳрида – базавий ҳисоблаш миқдорининг 5 баравари, Нукус шаҳри ва вилоят марказларида – базавий ҳисоблаш миқдорининг 3 баравари, вилоятлар бўйсунувидаги бошқа шаҳарларда – базавий ҳисоблаш миқдорининг 2 баравари, бошқа аҳоли пунктларида – базавий ҳисоблаш миқдорининг 1 баравари миқдорида белгиланган.
Аҳамиятлиси, I ва II гуруҳ ногиронлари, олдинги “акция” вақтида йиғим тўлаган шахслар тўловдан озод қилинади. Тўлов амалга оширилгандан сўнг электрон йиғмажилд, маълумотлар ва ҳужжатлар ижобий хулосалар билан бирга Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси, халқ депутатлари вилоятлар ва Тошкент шаҳар Кенгашларига навбатдаги сессияси мажлисида кўриб чиқиш учун автоматлаштирилган ахборот тизими орқали юборилади.
Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси, халқ депутатлари вилоятлар ва Тошкент шаҳар Кенгашларининг ер участкасига бўлган ижара ҳуқуқини ҳамда унда қурилган бино ва иншоотга бўлган мулк ҳуқуқини эътироф этиш тўғрисидаги қарорлари 3 ой ичида қабул қилиниши лозим.
Мазкур қонун фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг ўзбошимчалик билан эгалланган ер участкаларига нисбатан ижара ҳуқуқи ҳамда уларда қурилган уй-жой, бошқа бино ва иншоот ёки кўчмас мулк объектларига нисбатан мулк ҳуқуқи расмийлаштирилиши учун ҳуқуқий асослар яратади.
Энг муҳими, жамиятдаги мулк ҳуқуқи билан боғлиқ муносабатларни тартибга солади ва шу билан бирга, ижтимоий масалаларда аҳолини қийнаб келаётган муаммоларга ҳам ечим сифатида хизмат қилади.
Бобур ИСЛАМОВ,
Тошкент шаҳар суди раиси ўринбосари –
фуқаролик ишлари бўйича судлов ҳайъати раиси
