СУД ҲУЖЖАТЛАРИНИ ҚАЙТА КЎРИШ ИНСТИТУТИГА ОИД НОРМАЛАР МУКАММАЛАШТИРИЛМОҚДА
Мамлакатимизда суд-ҳуқуқ тизимини янада такомиллаштириш, фуқаролар ва тадбиркорларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш чоралари изчил кучайтирилмоқда. Жумладан, суд қарорларини қайта кўриш институтини такомиллаштириш мақсадида амалдаги тартиб қайта кўриб чиқилди.
Шу маънода яқинда қабул қилинган “Суд қарорларининг қонунийлиги ва асослилигини текшириш тартиби такомиллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Иқтисодий процессуал кодексига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонун муҳим аҳамиятга эга. Чунки айни қонун билан суд ҳужжатларини қайта кўриш институтига оид нормаларга бир қатор муҳим ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди.
Айни йўналишда Олий суд Пленумининг “Судлар томонидан иқтисодий ишларни апелляция ва кассация тартибида кўришнинг айрим масалалари тўғрисида”ги Қарори қабул қилингани бежиз эмас. Бу ўринда Иқтисодий процессуал кодекс нормаларига киритилган ўзгартиришларнинг тўғри ва бир хилда қўлланилишини таъминлаш ҳақида сўз бормоқда.
Айтиш керакки, Иқтисодий процессуал кодекснинг 50-моддаси биринчи қисмига кўра, Савдо-саноат палатаси ва унинг ҳудудий бошқармалари ўз аъзоларининг манфаатини кўзлаб, судга киритган даъво бўйича даъвогарнинг барча ҳуқуқларидан фойдаланади ва мажбуриятини ўз зиммасига олади.
Шу сабабли судларнинг эътибори Савдо-саноат палатаси ва унинг ҳудудий бошқармалари ўзлари киритган даъво бўйича низодаги жавобгарнинг манфаатида апелляция ёки кассация шикояти тақдим эта олмаслигига қаратилиши зарур.
Яъни бунда Савдо-саноат палатаси ва унинг ҳудудий бошқармалари судга берилган низо бўйича бир вақтнинг ўзида ҳам даъвогар, ҳам жавобгар манфаатида иштирок эта олмаслиги назарда тутилмоқда.
Маълумки, иқтисодий судларда кўриладиган тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги ишларнинг ўзига хос хусусиятлари бор. Ушбу тоифадаги ишлар бўйича чиқариладиган суд ҳужжатлари устидан шикоят бериш Иқтисодий процессуал кодексдан ташқари “Тўловга қобилиятсизлик тўғрисида”ги Қонунда ҳам белгиланган.
Шу муносабат билан Олий суд Пленуми қарорининг 13-бандида тўловга қобилиятсизлик тўғрисидаги қонунда кўрсатилган ажримлар устидан ҳам апелляция ва кассация тартибида шикоят берилиши ёки протест келтирилиши мумкинлиги белгиланмоқда. Бу, ўз навбатида, банкротлик иши доирасида тарафларнинг бузилган деб ҳисобланган ҳуқуқларини суд орқали ҳимоя қилишни таъминлашга хизмат қилади.
Бундан ташқари Пленум қарорининг 19-банди иккинчи хатбошисида иш суд мажлиси вақти ва жойи тўғрисида тегишли тарзда хабардор қилинмаган бирор-бир ишда иштирок этувчи шахс йўқлигида кўрилгани ёки ишда иштирок этишга жалб қилинмаган шахсларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари тўғрисида ҳал қилув қарори қабул қилингани апелляция ёки кассация инстанцияси суди томонидан ишни биринчи инстанция судида иш юритиш қоидалари бўйича кўриш учун асос бўлиши белгилаб қўйилди.
Бунда жавобгар ишни биринчи инстанция судида иш юритиш қоидалари бўйича кўриш давомида судга қарши даъво тақдим этиш ва даъво муддатини қўллаш каби ҳуқуқлардан фойдаланиши ҳақида тушунтириш берилмоқда.
Моддий ҳуқуқ нормаларини бузиш ёки нотўғри қўллаш деганда, биринчи инстанция суди томонидан қўлланилиши лозим бўлган қонун ёки бошқа қонунчилик ҳужжатини қўлламаслик ёхуд қўлланилиши лозим бўлмаган қонун ёки бошқа қонунчилик ҳужжатини қўллаш тушунилади.
Шу боис Пленум қарорининг 26-бандида агар апелляция ё кассация инстанцияси суди биринчи инстанция суди томонидан ишни кўришда ишнинг фактик ҳолатлари тақдим этилган далилларни ҳар томонлама, тўлиқ ва объектив текшириш асосида аниқланган, суднинг хулосалари ушбу ҳолатларга мувофиқ, бироқ суд томонидан моддий ҳуқуқ нормаларини қўллашда хатога йўл қўйилган деб топса, бундай ҳолда апелляция ёки кассация инстанцияси суди ҳал қилув қарорининг асослантирувчи қисмини ўзгартириши зарурлиги ҳақида тушунтириш берилмоқда.
Бундан ташқари Пленум қарорининг 28-банди учинчи хатбошисида:
• агар биринчи инстанция суди ҳал қилув қарори билан билдирилган талаблардан бирини ёки бир нечтасини кўрмасдан қолдирган, бошқа талаблар бўйича иш юритишни тугатган, қолган талабларни эса, мазмунан кўрган бўлса;
• апелляция ёки кассация инстанцияси суди биринчи инстанция судининг кўрмасдан қолдирилган ёки иш юритиш тугатилгани ҳақидаги хулосаси билан келишмаса, Иқтисодий процессуал кодекснинг 279-моддаси бешинчи қисми 6-банди ва 302-моддаси бешинчи қисми 6-банди талаблари бўйича ишни биринчи инстанция судида иш юритиш қоидалари бўйича кўриб, ҳал этилиши белгиланмоқда.
Бир сўз билан айтганда, Олий суд Пленумининг “Судлар томонидан иқтисодий ишларни апелляция ва кассация тартибида кўришнинг айрим масалалари тўғрисида”ги Қарори суд амалиётида юзага келиши мумкин бўлган муаммоларга нисбатан тўғри ва уйғун амалиётни қўллашда муҳим ўрин тутади.
Равшан САГАТОВ,
Олий суд судьяси
