СУДЬЯЛАРНИНГ МЕҲНАТ НИЗОЛАРИ БЎЙИЧА ИХТИСОСЛАШУВИ ФУҚАРОЛАРНИНГ МЕҲНАТ ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА МУҲИМ АҲАМИЯТ КАСБ ЭТАДИ
Янги таҳрирдаги Конституциямизнинг 55-моддасида ҳар кимга бузилган ҳуқуқ ва эркинликларини тиклаш учун унинг иши қонунда белгиланган муддатларда ваколатли, мустақил ҳамда холис суд томонидан кўриб чиқилиши ҳуқуқи кафолатланган.
Албатта, фуқароларнинг меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг таъсирчан усулларидан бири – суд ҳимояси ҳисобланади. Буни судлар томонидан кўриб чиқилган меҳнат низолари ҳам тасдиқлайди. Хусусан, фуқаролик судларида 2023 йилда меҳнат низоси билан боғлиқ жами 10 минг 794 та фуқаролик иши кўрилиб, 8 минг 967 таси (83 фоиз) бўйича ҳал қилув қарори чиқарилган. Уларнинг 2 минг 644 таси ишга тиклаш, 6 минг 252 таси иш ҳақини ундиришга тегишли бўлган. Бу кўрсаткич 2022 йилга нисбатан анча кўпайган. Биргина Навоий вилояти фуқаролик ишлари бўйича судларида 2023 йилда меҳнат низоси бўйича 1 307 та даъво аризаси кўриб чиқилиб, шундан 761 таси қаноатлантирилган. Уларнинг 222 таси ишга тиклаш, 746 таси иш ҳақини ундиришга тегишли.
Ушбу рақамлар ва амалиёт таҳлили, ўз навбатида, фуқаролик ишлари бўйича судларда меҳнат низоларига ихтисослашган судьялар корпусини шакллантириш зарурати мавжудлигини кўрсатмоқда.
Маълумки, Меҳнат кодексининг 541-моддасида меҳнат низолари тушунчасига шундай таъриф берилган: “Меҳнат низолари бу – иш берувчи ва ходим ўртасида ёхуд ходимлар (уларнинг вакиллари) ва иш берувчилар (уларнинг вакиллари) ўртасида меҳнат тўғрисидаги қонунчиликни, меҳнат ҳақидаги бошқа ҳуқуқий ҳужжатларни ва меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларини, меҳнат шартномасини қўллаш масалалари бўйича, шунингдек, янги меҳнат шартларини белгилаш ёки мавжуд меҳнат шартларини ўзгартириш масалалари бўйича тартибга солинмаган келишмовчиликлар меҳнат низоларидир”.
Одатда, иш берувчи ва ҳодим ўртасида меҳнат низоси келиб чиққанида, албатта, иш берувчи томонидан юридик тайёргарликка эга вакил унинг манфаатларини ҳимоя қилади. Шу маънода айтганда, фуқаронинг бузилган меҳнат ҳуқуқларини суд орқали ҳимоя қилишни такомиллаштириш, бунда судларда меҳнат низоларини кўришга ихтисослашган судьялар корпусини шакллантириш “Инсон қадри учун” ғоясига тўлиқ мос келади.
Бу ҳақда фикр юритганда, 2023 йил 16 январда қабул қилинган “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Президент Фармонига алоҳида тўхталиш зарур. Чунки ушбу Фармонда “Янги Ўзбекистон – янги суд” тамойили доирасида аҳолининг одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш, суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ қилишни жадаллаштириш, соҳага илғор халқаро стандартларни жорий этиш каби ўта долзарб вазифалар белгиланган.
Қолаверса, ушбу Фармон асосида 2023-2026 йилларга мўлжалланган суд тизимини сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқишнинг қисқа муддатли стратегияси тасдиқланди. Унда Олий суд, Судьялар олий кенгаши, Иқтисодиёт ва молия вазирлиги томонидан мураккаблигига биноан ихтисослашувни талаб этадиган йўналишлар, жумладан, меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилишга ихтисослаштирилган судьялар корпусини шакллантиришга қаратилган меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқиш назарда тутилган.
Шу ўринда айтиш керакки, меҳнат низоларига ихтисослаштирилган судлар Германия, Финляндия, Буюк Британия, Франция, Австрия, Бельгия, Дания, Люксембург, Испания, Португалия, Швецария, Швеция, Норвегия, Канада, АҚШ каби илғор хорижий давлатларда муваффақият билан фаолият юритмоқда.
Ана шу давлатларнинг тажрибаси ўрганиб чиқилиб, ушбу ихтисосликдаги судларни мамлакатимизда ҳам жорий этиш ҳақида хулосага келинди.
Агар судларда иш юкламаси кўплиги ҳисобга олинса, меҳнат низоларини кўришга ихтисослашган профессионал судьялар корпуси бу тоифадаги ишларни қисқа муддатларда, ҳар томонлама ва сифатли кўриб чиқишга катта ҳисса қўшиб, фуқароларнинг бузилган меҳнат ҳуқуқларини суд орқали ишончли ҳимоя қилишга хизмат қилиши шубҳасиз.
Ихтиёр Қосимов,
Навоий вилояти суди раиси ўринбосари —
фуқаролик ишлари бўйича
судлов ҳайъати раиси
