ШАРТНОМА ШАРТЛАРИ ТОМОНЛАРГА БИРДЕК МАЖБУРИЯТ ЮКЛАЙДИ
Ҳар бир тадбиркор ўз фаолиятини амалга ошириш жараёнида бошқа тадбиркорлик фаолияти субъектлари билан фуқаролик-ҳуқуқий муносабатга киришиб, муайян ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга бўлади. Айни муносабатлардаги аксарият мажбуриятлар тарафлар томонидан инсофли равишда тўлиқ ва сифатли адо этилаётгани ҳуқуқий маданият даражасини кўрсатади.
Афсуски, айрим ҳолларда олинган мажбурият ижро этувчи томонидан бажарилмасдан, эътиборсиз қолдирилади. Натижада бундай эътиборсизлик тарафларнинг ўзаро муносабатига салбий таъсир кўрсатиб, ишончнинг йўқолишига ва ўртада низо пайдо бўлишига олиб келади.
Иқтисодий процессуал кодекси талабига кўра, тадбиркорлик фаолияти субъектлари ўртасида фуқаролик-ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низолар иқтисодий судлар томонидан кўриб чиқилади. Бу борада суд амалиётида кўрилган бир низога тўхталамиз.
Даъвогар – Ўзбекистон Савдо-саноат палатаси Навоий вилояти ҳудудий бошқармаси «REGISTON» хусусий корхонаси манфаатини кўзлаб, судга даъво аризаси билан мурожаат қилган ва жавобгар – «SHIMOLIY PLATINA» масъулияти чекланган жамиятдан 28 854 933 сўм асосий қарз ва 14 427 466 сўм пеня ундириб беришни сўраган.
Ишдаги ҳужжатлардан кўринишича, тарафлар ўртасида олди-сотди шартномаси тузилган. Шартнома шартига кўра, “ижрочи” шартномада қайд этилган жадвалга мувофиқ ёқилғи маҳсулотларини етказиб бериш, “мижоз” эса, ушбу маҳсулотларни қабул қилиб олиш ва унинг ҳақини тўлаш мажбуриятини ўз зиммасига олган.
Даъвогар томонидан шартномавий мажбуриятлар доирасида ёқилғи маҳсулотлари жавобгарга етказиб берилган бўлиб, ҳисоб-фактуралар жавобгар томонидан эътирозсиз қабул қилинган ва қисман тўловлар амалга оширилган. Шундай бўлса-да, 28 854 933 сўм асосий қарз тўланмай қолган.
Шунингдек, бу қарзни тўлаб бериш юзасидан даъвогарнинг талабномалари ҳам жавобгар томонидан эътиборсиз қолдирилган.
Натижада Савдо-саноат палатасининг вилоят бошқармаси даъвогар манфаатини кўзлаб, жавобгардан қарзни ундириш тўғрисида даъво аризаси билан судга мурожаат қилган.
Суднинг ҳал қилув қарори билан жавобгардан 28 854 933 сўм асосий қарз ундирилиб, тадбиркорнинг манфаати ишончли ҳимоя қилинди.
Жавобгар шартномавий мажбуриятини бажармаганлиги туфайли даъвогар фойдасига асосий қарздан ташқари, тўлов кечиктирилган кунлар учун пеня ҳамда ишни судда кўриш билан боғлиқ суд харажатларини ҳам тўлашга мажбур бўлди.
Энг асосийси, ушбу ҳолатлар тарафлар ўртасидаги ўзаро ҳамкорлик ва ишончга салбий таъсир кўрсатди. Зеро, Фуқаролик кодексининг 9-моддасида қайд этилганидек, фуқаролик ҳуқуқларини амалга ошириш бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузмаслиги шарт.
Бунда фуқаролик-ҳуқуқий муносабатлари иштирокчиларининг ҳалол, оқилона ва адолат билан ҳаракат қилиши, фуқаролар ва юридик шахслар ўз ҳуқуқларини амалга оширишда жамиятнинг маънавий тамойиллари ва ахлоқий нормаларини ҳурмат қилишлари, тадбиркорлар эса, иш одоби қоидаларига риоя этишлари шарт.
Хулоса қилиб айтганда, қонун талаблари асосида тузилган шартнома бўйича олинган мажбурият бажарилиши лозим. Мажбуриятнинг ўз вақтида, тўлиқ ва сифатли бажарилиши ўзаро ишончнинг мустаҳкамланиши, ҳамкорликнинг узоқ вақт давом этиши ҳамда тадбиркорлик фаолиятининг ривожланиши ва кенгайишининг муҳим омили ҳисобланади.
Турғунбой Қаҳҳоров,
Навоий вилояти судининг
иқтисодий ишлари бўйича
судлов ҳайъати судьяси
